Hoxhë Sedat Islami

Hyrje

Në hadithet e Pejgamberit Muhammed a.s., në trajtimin që i bëhet konceptit të besimit (imanit), përveç tjerash, haset edhe degëzimi i tij. Në hadithin e përcjellë nga Ebu Hurejre r.a., qëndron se Pejgamberi a.s., ka thënë: “Imani është gjashtëdhjetë e ca degë. Edhe turpi është degë e besimit.[i]” Në versionin e shënuar në Sahihun e Muslimit, po kështu nga Ebu Hurejre r.a., qëndron se Pejgamberi a.s., ka thënë: “Imani është shtatëdhjetë e ca -ose gjashtëdhjetë e ca - degë; më e mira është fjala la ilahe il-la Allah!, ndërsa më e ulëta është largimi i të keqes (pengesës) nga rruga. Edhe turpi është degë e besimit.[ii]”

Vënia e këtyre dy veprave si shenja përkufizuese, respektivisht e para si pjesa më e lartë e besimit dhe e dyta si pjesa më e ulët e Imanit, ka ngjallë kureshtjen e dijetarëve për të kuptuar më shumë rreth këtyre degëve. Përveç trajtesave që i janë bërë këtij hadithi brendapërbrenda librave të mëdha të hadithit, janë shkruar edhe vepra të veçanta e voluminoze për këto degë. Me këtë rast, do të doja të veçoj librat El-minhaxh fi shuab el-Iman të Ebu Abdullah el-Halimiut, Shuab el-Iman të Imam Bejhakiut, si dy prej veprave më të njohura me këtë tematikë.

Shpjegimet të cilat janë ofruar në veprat e cituara më lartë kanë rëndësi të veçantë për shkak të parametrave edukativë me të cilët e ofrojnë konceptin e besimit, me çka besimtarit i ofrohet një ndihmë e madhe, një manual për ndërtimin e një personaliteti të fuqishëm, përgjegjshëm, produktiv; një personaliteti të kompletuar në raport me Allahun xh.sh., vetveten dhe botën përreth.

PËRSHKRIMI FIGURATIV I BESIMIT DHE RËNDËSIA E TIJ EDUKATIVE

Duke e komentuar hadithin bazë, Bedruddin Ajniu thotë se në të, besimi, është përngjasuar me një pemë e cila ka degë[iii]. Kështu, si pemë, është përshkruar edhe në Kur’an, në kaptinën Ibrahim, ajetet 24-25: “Vallë, a nuk e sheh se si Allahu e përqas fjalën e mirë me pemën e mirë, e cila rrënjën e ka të fortë në tokë, kurse degët nga qielli? 25. Me lejen e Zotit të saj (pema) jep fruta në çdo kohë. Allahu u tregon shembuj njerëzve, që t’ua vënë veshin.”

Fjala e mirë në këtë ajet, siç shpjegon Imam Taberiu, nënkupton dëshminë la ilahe il-la Allah! [iv] ndërsa shëmbëllimi i besimtarit me këtë pemë, siç shpjegon Ibën Kethiri, është bërë për të na treguar se është produktiv çdoherë dhe se atij vazhdimisht i ngritën vepra të mira në qiell[v]. Pra, besimi si pemë, është pemë e mirë, me fruta të mirë, me produktivitet të pandalshëm. Kështu duhet të jetë edhe besimtari. Përpjekja për të evidentuar degët e besimit në këtë punim dhe për t’i shpjeguar më pas ato ka këtë qëllim, që besimtari të jetë produktiv.

PËRCAKTIMI SHIFROR RRETH DEGËVE TË BESIMIT

Për dallim nga hadithi i parë në të cilin shifra e degëve të besimit përmendet në mënyrë të prerë, në hadithin e dytë përmendet me dyshim. Kjo ka shtyrë dijetarët që të japin mendimet e tyre përkitazi me atë se, a bëhet fjalë për dyshim nga transmetuesi i hadithit, apo bëhet fjalë për degë të besimit, që, sipas një varianti mund të kufizohen në gjashtëdhjetë e ca, e sipas variantit tjetër, mund të zgjerohen. Dijetarët kanë aplikuar disa kritere për të përcaktuar këtë shifër:

1) Përzgjedhja e shifrës më të paktë, si masa paraprake për të mos rënë në gabim. Ibën Salahu duke marrë parasysh këtë kriter e përzgjedh shifër ‘gjashtëdhjetë e ca’.[vi]

2) Përzgjedhja e shtesës së transmetuar nga besnikët. El-Halimiu konsideron se shifra ‘shtatëdhjetë e ca’ është më e saktë për shkak se përcillet nga transmetues besnikë[vii].

3) Disa konsiderojnë se, edhe po të shkonim me shifrën më të vogël, nuk do të gabonim, ose nuk do të mohohej që ato janë më shumë se shtatëdhjetë. Kjo për faktin se tek arabët përkufizimi në shifër të caktuar jo detyrimisht nënkupton mohimin e shifrave tjera[viii] (më të mëdha, sikur në rastin tonë).

Ebu Hatim bin Hibani ka thënë: E kam medituar kohë të gjatë këtë hadith. Fillova dhe numërova ibadetet (ar. ta’atet), të cilat më dolën shumë më shumë sesa kjo shifër. U ktheva në sunnet dhe numërova çdo adhurim, të cilin Pejgamberi a.s., e kishte konsideruar si pjesë besimi, dhe pashë se ato nuk arrinin shifrën në 79. Iu ktheva Kur’anit dhe e lexova me meditim, por, prapë, adhurimet e kësaj natyre nuk arrinin shifrën 79. I bashkova këto dhe fshiva adhurimet e përsëritura, kur ja ato më dolën 79, as më shumë dhe as më pak. Kështu u binda se qëllimi i Pejgamberit a.s., në hadith ishte kjo shifër[ix].

Ibn Rexhebi si ide ofron edhe numërimin sipas përshkrimeve të bëra në Sahihun e Buhariut, respektivisht numërimin e çdo tipari të imanit, islamit apo fesë, e pastaj të shtohen edhe tiparet e kundërta me ato që Buhariu ka përmendur përkitazi me hipokritët dhe jobesimtarët. Kështu, do të arrihej shifra shtatëdhjetë[x]. Ka edhe mendime tjera të cilat Ibn Rexhebi i përmend në komentimin e tij.

Si konkludim, shprehje “ca” (ar. bid’un), e përmendur në hadithe, përfshin numrat nga 1-10 ose nga 3-9[xi]. Pra, mund të jenë nga 63-69 ose 73-79. Kjo, siç do të shohim dhe në pjesën në vazhdim, ka lidhje edhe me atë se si radhiten dhe klasifikohen disa degë, të cilat, dikush i llogarit veç e veç, e dikush i llogarisin dy degë në një.

PËRCAKTIMI PËRMBAJTJESOR RRETH DEGËVE TË BESIMIT

Çështja e përcaktimit rreth degëve të besimit është paksa problematike. Kjo ngase ato nuk janë të përmendura tekstualisht. Kjo ka bërë që dijetarët t’i qasen teksteve fetare në të cilat veprat përshkruhen si iman dhe të rezultojnë me degë dhe shifra të ndryshme. Përfundimisht, kanë rezultuar me degë të ndryshme dhe me shifra të ndryshme, porse, përcaktimi se, atë që ata e kanë evidentuar si degë e besimit, e ka pasur për qëllim të njëjtën edhe Pejgamberi a.s., është pak e vështirë[xii]. Së këndejmi, të gjitha mendimet janë thjesht kontribute individuale të cilat nuk përcaktojnë prerazi se një tipar apo vepër duhet të jetë degë e besimit dhe tjetra jo.

Ndër klasifikimet më të mira merret ai i Ibn Hibanit, i përzgjedhur edhe nga Ibn Haxheri[xiii]. Ai i ka ndarë këto degë në tri grupe kryesore veprash, ku secili grup ka degët kryesore e herë-herë edhe nëndegët e veta. Grupet kryesore:

I. Veprat e zemrës

Në kuadër të tyre përfshihen njëzetekatër (24) tipare: Besimi në Allahun, ku hyn edhe besimi në Qenien, Cilësitë dhe Njëshmërinë e Tij, besimi se askush nuk është sikur Ai, besimi se çdo gjë, përveç Tij, është e shpikur apo krijuar; Besimi në engjëj; Besimi në Libra; Besimi në Pejgamberë; Besimi në caktimin e Allahut, të mirin dhe të keqin; Besimi në Ditën e Fundit, ku hyjnë edhe çështjet që kanë të bëjnë me besimin në Ditën e Fundit, si: marrja në pyetje në varr, ringjallja, tubimi, llogaria, mizani (peshoja e veprave), sirati, xhenneti dhe xhehenemi; Dashuria për Allahun; dashuria dhe urrejtja vetëm për hir të Tij; Dashuria për Pejgamberin a.s., ku bën pjesë dërgimi i salavateve mbi të dhe pasimi i sunnetit të tij; Sinqeriteti, ku hyn braktisja e syefaqësisë dhe hipokrizisë; Pendimi; Frika; Shpresa; Falënderimi; Përmbushja e premtimit; Durimi; Pajtimi me caktimin e Allahut; Mbështetja në Allahun; Mëshira; Modestia, ku bën pjese nderimi i të vjetrit dhe mëshirimi i të voglit; Braktisja e mendjemadhësisë; Braktisja e vetëpëlqimit; Braktisja e zilisë; Braktisja e mërisë dhe urrejtjes; Braktisja e hidhërimit.

II. Veprat e gjuhës

Në kuadër të tyre përfshihen shtatë (7) tipare: Shqiptimi i Teuhidit; Leximi i Kur’anit; Nxënia e dijes; Mësimdhënia; Duaja dhe dhikri; Istigfari ose kërkimi i faljes për mëkatet; Shmangia nga fjalët e kota.

III. Veprat e trupit

Në kuadër të tyre përfshihen tridhjetetetë (38) tipare por të cilat klasifikohen në tre nëngrupe:

III.1. Tipare që kanë të bëjnë me besimtarët individualisht, e të cilat janë pesëmbëdhjetë (15) sosh, si: Pastrimi fizik dhe abstrakt; Mbulimi i pjesëve të turpshme; Namazi, i obliguar dhe ai fakultativ; Zekati; Lirimi i robërve; Bujaria, ku përfshihet edhe dhënia e ushqimit dhe nderimi i mysafirit; Agjërimi, i obliguar dhe ai fakultativ; Haxhi dhe Umreja; Tavafi; I’tikafi; Kërkimi i Natës së Kadrit; Migrimi për ta ruajtur fenë; Këtu hyn hixhreti nga vendi joislam; Përmbushja e zotimeve; Përmbajtja nga betimet ose kujdesi i shtuar në to; Përmbushja e kefareteve (shlyerja e gabimeve sipas normave të përcaktuara fetarisht).

III.2. Tipare që kanë të bëjnë me familjen dhe farefisin, e të cilat janë gjashtë (6) sosh, si: Ruajtja e nderit nëpërmjet martesës; Përkujdesja për familjen; Respektimi dhe mirësjellja me prindërit; Edukimi i fëmijëve; Mbajtja e lidhjeve farefisnore; Respektimi i zotërinjve apo butësia me robërit.

III.3. Tipare që kanë të bëjnë me shoqërinë, e të cilat janë gjashtë shtatëmbëdhjetë (17) sosh, si: Qeverisja me drejtësi; Pasimi i xhematit (kolektivit) dhe mos ndarja prej tij; Respektimi i udhëheqësve; Pajtimi i njerëzve; Pjesëmarrja në nisma të mbara; Këtu hyn urdhërimi për te mire dhe ndalimi nga e keqja; Ekzekutimi i kodeve penale; Xhihadi dhe përqendrimi në rrugën e Allahut; Çuarja e amanetit në vend, ku përfshihet edhe dhënia e 1/5 për prijësin e myslimanëve; Huadhënia dhe kthimi i huasë; Trajtimi i mirë i njerëzve; Këtu bën pjese fitimi i pasurisë në mënyrë të lejuar; Shpenzimi i pasurisë me vend; Largimi nga istrafi (shpenzimi i tepërt dhe ekstravagant i pasurisë); Kthimi i selamit; Dëshirimi shëndet atij që teshtin (duke i thënë jerhamuke Allah! – Allahu të mëshiroftë); Mos shqetësimi i njerëzve; Largimi nga kotësitë (fjalë apo çka do tjetër qoftë), dhe Largimi i së pengesës nga rruga.

Këto janë gjithsej 69 degë, të cilat mund të numërohen edhe si 79, nëse do t’i numëronin ndaras disa cilësi, që i kemi përmendur nën një pikë të vetme. Allahu e di më së miri!

Ka edhe përmbledhje tjera të klasifikuara, si ajo e Muhammed Murteda Zebidit në Ikdu el-xhuman fi bejani Shuabi el-Iman, e të cilat, siç shprehet, janë përmbledhje e asaj që ka gjetur në librin e Imam Bejhakiut dhe librin e Imamit Abdul Xhelil el-Kasrij[xiv], por kjo që ka përmendur Ibn Hibbani ngelet më e vlerësuara[xv]. Një përmbledhje tjetër e ka bërë edhe Imam Lalekai, i cili ka numëruar 72 sosh duke përmendur edhe argumente përkatëse por pa klasifikim tematik[xvi].

Si konkludim, mund të themi se përcaktimi rreth shifrës dhe përmbajtjes së degëve është më shumë çështje e përcaktimit individual sipas përfundimeve që arrin nga analizimi i teksteve të ndryshme fetare nga Kur’ani dhe Sunneti.

PËRSE ËSHTË VEÇUAR TURPI NË MESIN E DEGËVE TË BESIMIT?

Dijetarët kanë dhënë disa shpjegime të bukura përkitazi me atë se përse turpi është veçuar si degë e besimit me përmendje në këto hadithe. Në vazhdim do të ofrojmë disa prej mendimeve të tyre si më të rëndësishme dhe më përmbledhëse:

1) Nga perspektiva e kuptimit të besimit, i cili parasheh përfilljen e asaj që na ka urdhëruar Allahu xh.sh., dhe largimin nga tjetra që na e ka ndaluar. Turpi që pengon njeriun nga kryerja e mëkatit është imazh i këtij besimi[xvii].

2) Nga perspektiva e rolit të besimit në gdhendjen e asaj që është instinktive tek njeriu dhe formësimin e saj sipas vlerave fetare. Turpi mund të jetë instinkt por edhe tipar i përvetësuar. Fetarisht, duke qene se kërkohet të ketë nijet dhe dije, pra të bëhet për hir të Zotit dhe të jetë në përputhje me fenë, atëherë është quajtur iman[xviii].

RREGULLA DHE KRITERE PËRKITAZI ME DEGËT E BESIMIT DHE INTERPRETIMIN E TYRE

Në komentimet e bëra këtyre haditheve, fshihen mësime të rëndësishme, të cilat mund të aplikohen edhe si rregulla dhe kritere, të cilat duhet të kemi parasysh ndërsa trajtojmë në vazhdim degët e besimit. Prej këtyre rregullave dhe kritereve do të veçojmë:

1) Në hadith, veprat janë të përfshira si pjesë e besimit. Ibn Rexhebi konsideron se tre veprat e cituara tekstualisht përfshijnë vepra të zemrës, gjuhës dhe gjymtyrëve[xix]. Shkollarët myslimanë kanë debatuar nëse në Iman përfshihen vetëm vërtetimi me zemër dhe deklarimi me gjuhë apo se duhet të hyjnë edhe veprat si dëshmi konkrete e tij. Ata që marrin mendimin e parë, konsiderojnë se Imani nënkupton vërtetim (ar. tasdik) me zemër ndërsa këto vepra janë quajtur Iman për shkak se janë emetohen apo rrjedhin prej tij[xx] dhe se e plotësojnë atë[xxi]. Ndërsa ata që ndajnë mendimin e dytë, pra atë të përfshirjes së veprave në besim, për provë, përveç tjerash, i referohen edhe këtij hadithi. Në fakt, ky debat, siç shprehet dijetari hanefij Ibën Ebi el-Izz, është më shumë formal se sa substancial[xxii].

2) Qëllimi me dëshminë la ilahe il-la Allah! Është dëshmia e plotë, pra hyn në të edhe pjesa tjetër Muhammedun Resulullah![xxiii]

3) Dallimi i besimtarëve në gradat dhe shkallët e besimit[xxiv].

4) Jo të gjitha këto degë janë në një rang edhe sa i përket mohimit. Mungesa e disa prej tyre nënkupton mungesë të besimit, siç është puna me dëshminë la ilahe il-la Allah!, ndërsa disa, edhe nëse nuk janë, nuk i përfillim fare, nuk mohojnë besimin, siç është dega e largimit të pengesave nga rruga[xxv].

5) Përcaktimi rreth shifrës dhe përmbajtjes së degëve është më shumë çështje e përcaktimit individual sipas përfundimeve që arrin nga analizimi i teksteve të ndryshme fetare nga Kur’ani dhe Sunneti. Rrjedhimisht, mosnjohja e këtyre degëve ndërmjet ‘dëshmisë la ilahe il-la Allah!’ dhe ‘heqjes së pengesës nga rruga’ nuk e dëmton besimin[xxvi]. Po kështu, edhe mohimi i një përmbledhje, siç është kjo që kemi përzgjedhur në këtë punim, me pretekstin se të tjerët kanë përmbledhje tjetër, është e padrejtë.

Në temat vijuese, referencë do të kemi përmbledhjen e Ibn Hibanit, nga e cila do të shkëpusim degë, aspektet edukative të të cilave

[i] Hadithin e shënon Buhariu në Sahih, nr. 9.

[ii] Shih hadithin nr. 58. Natyrisht, ka edhe versione tjera të hadithit, të cilat janë debat tek dijetarët, veçmas kur flitet për përcaktimin shifror të degëve të besimit.

[iii] Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij sherhu Sahihi el-Buhari, (Bejrut: Dar ihjai et-turath el-arabij, p.v.b.), 1/127.

[iv] Shih: Muhammed bin Sumadeh et-Tuxhejbi, Muhtesar Tefsir et-Taberij, ver. shkenc. Abdul Kadir el-Arnauti, (Damask: Dar Ibn Kethir, 2004), f. 258.

[v] Shih: Ismail bin Umer bin Kethir, Tefsir el-Kur’ani el-Adhim, (Rijad: Dar es-Selam, ed. 6, 2004), 2/1521.

[vi] Shih: Jahja bin Sheref en-Nevevi, El-minhaxh sherhu Sahihi Muslim bin Haxhaxh, (Bejrut: Dar ihjai et-turath el-arabij, ed. 2, 1972), 2/3. Shih edhe: Hibetullah bin el-Hasen el-Lalakai, Sherhu usuli i'tikadi Ehli es-Sunneti ve el-xhemah, Aleksandri: Dar el-Besire, pa vit botimi, 2/773-880. Mendimin për dyshimin e transmetuesit e gjejmë dhe tek Ibn Rexhebi. Shih: AbduRrahman bin Ahmed bin Rexheb el-Hanbelij, Fet’hu el-Bari sherhu Sahihi el-Buhari, ver. shkenc. Grup autorësh, (Medine: Mektebetu el-gureba el-etherije, 1996), 1/32.

[vii] El-Husejn bin el-Hasen el-Halimij, El-minhaxh fi shuabi el-iman, ver. Halimij Muhammed Feudeh, (Damask: Dar el-fikr, 1979), 1/105. Shih edhe: Ebu Bekir Ahmed bin el-Husejn el-Bejhaki, El-xhamiu li-shuabi el-Iman, ver. Abdul Ali Abdul Hamid Hamid, (Rijad: Mektebetu err-Rrushd, 2003), 1/88-89; Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/3.

[viii] Shih: Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/5.

[ix] Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/127-128.

[x] Shih: Ibn Rexheb, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/34.

[xi] Shih: Abdurrahman bin Ali bin Muhammed el-Xheuzi, Keshfu el-mushkil min hadithi es-Sahihajn, ver. shkenc. Ali Husejn Bevvab, (Rijad: Dar el-vatan, p.v.b.), 3/456; Hamad bin Muhammed bin Ibrahim el-Hattabi, Mealim es-Sunen, (Halep: El-matbaatu el-ilmije, 1932), 4/312.

[xii] Shih: Ahmed bin Ali bin Haxher, Fet’hu el-Bari sherhu Sahihi el-Buhari, ver. shkenc. Muhibbuddin el-Hatib, (Bejrut: Dar el-ma’rifeh, 1379 h.), 1/52; Ibn Rexheb, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/33.

[xiii] Shih: Ibn Haxher, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/52-53. Në masë të madhe këto degë i gjejmë edhe në librat El-minhaxh fi shuabi el-Iman të El-Halimiut dhe El-xhamiu li shuabi el-Iman të Bejhakiut, vetëm se në këto dy libra mungon klasifikimi tematik.

[xiv] Muhammed Murteda Zebidi, Ikdu el-xhuman fi bejani Shuabi el-Iman, (Bejrut: Dar el-beshair el-islamije, 2000), f. 47-51.

[xv] Bedruddin el-Ajni ka një përmbledhje shumë të ngjashme me këtë, të cilën e ka vlerësuar më të saktë dhe më të plotësuar. Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/128.

[xvi] El-Lalakai, Sherhu usuli i'tikadi Ehli es-Sunneti ve el-xhemah, vep. cit., 2/773-880.

[xvii] Hattabi, Mealim es-Sunen, vep. cit., 4/312; Ubejdullah bin Muhammed bin Hamdan el-Ukberi Ibn Betta, El-ibanetu el-kubra, (Rijad: Dar err-Rraje li en-neshr ve et-teuzië, ed.2, 1994), 2/656.

[xviii] Shih: Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/5; Ibn Haxher, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/52.

[xix] Shih: Ibn Rexheb, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/33.

[xx] Shih: Ibn el-Xheuzi, Keshfu el-mushkil min hadithi es-Sahihajn, vep. cit., 3/456.

[xxi] Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/126-127.

[xxii] Shih: Ali bin Ali bin Muhammed bin Ebi el-Izz, Sherhu el-akideti et-tahavijeh, ver. shkenc. Dr. Abdullah bin Abdul Muhsin et-Turki dhe Shuajb Arnauti, (Bejrut: Muessesetu err-rrisale, ed. 2, 2002), 2/508-511. Shih një përmbledhje edhe nga Kadi Ijadi në: Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/4.

[xxiii] Shih: Nuruddin Sindi, Hashijetu es-Sindi, vep. cit., 8/111.

[xxiv] Hattabi, Mealim es-Sunen, vep. cit., 4/312.

[xxv] Shih: Ibn Ebi el-Izz, Sherhu el-akideti et-tahavijeh, vep. cit., 2/519.

[xxvi] Shih mendimin e Kadi Ijadit: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/127; Ibn Haxher, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/52.

------------------------------------

EFEKTET EDUKATIVE TË GJASHTË SHTYLLAVE TË BESIMIT

Në përmbledhjen e Ibën Hibanit, respektivisht në kategorinë e parë të degëve ose tipareve të besimit të cilën ai e emërton si vepra të zemrës, hasim në gjashtë shtyllat e besimit, radhitja e të cilave në krye të kësaj liste flet edhe për rëndësinë që kanë.

Por, çfarë përfshijnë këto shtylla të besimit dhe cili është efekti i tyre edukativ? Çfarë mund të përfitojë një besimtar nga shtyllat e besimit në forcimin e lidhjeve me Allahun? A mund ta ndërtojë besimtari personalitetin e tij duke iu referuar këtyre shtyllave dhe mësimeve të tyre?

ÇFARË PËRFSHIJNË KËTO GJASHTË SHTYLLA TË BESIMIT DHE CILA ËSHTË RËNDËSIA E TYRE NGA ASPEKTI I KREDOS ISLAME?

Shtyllat e besimit janë përmendur në Kur’an dhe Sunnet. Allahu xh.sh., thotë: “Dërguari beson në atë (Kuranin) që i është shpallur nga Zoti i tij e po ashtu dhe besimtarët: të gjithë besojnë në Allahun, engjëjt e Tij, librat e Tij dhe të dërguarit e Tij...” [Kur’ani: Bekare: 285]; “Mirësia nuk është të kthyerit e fytyrës suaj nga lindja dhe perëndimi, por mirësia është (cilësi) e atij që beson Allahun, Ditën e Fundit, engjëjt, Librin dhe profetët;...” [Kur’ani: Bekare: 177] Pejgamberi a.s., siç qëndron në hadithin e Xhibrilit, kur është pyetur për Imanin, ka thënë: “Ta besosh Allahun, engjëjt e Tij, librat e Tij, të Dërguarit e Tij, Ditën e Fundit dhe të besosh në çdo gjë që na ndodhë, e mirë apo e keqe, është e caktuar nga Allahu...[1]”

Këto gjëra janë quajtur Iman (besim) ndërsa ai që beson në to është quajtur besimtar, sikur që mohimi i tyre është quajtur kufër dhe mohuesi i tyre kafir (jobesimtar). Në këto baza kanë ftuar të gjithë pejgamberët dhe askush pos ithtarëve të tyre nuk i ka besuar plotësisht dhe siç duhet[2].

Ndonëse këtu në këto tekste po i shohim shtyllat e besimit të përfshira të gjitha në një vend, në tekste tjera kanë ardhur në formë të përmbledhur, pra është përmendur vetëm besimi në Allahun ose besimi në Allahun dhe në Ditën e Fundit[3]. Pavarësisht kësaj, dijetarët janë deklaruar unanimisht se, nëse besimi nuk përfshin këto gjashtë shtylla, atëherë ai është i refuzuar. Pra, ta besosh një shtyllë të besimit e ta mohosh tjetrën nuk konsiderohet se ke besuar.

Po kështu nuk pranohet besimi as nëse brendapërbrenda shtyllës nuk është besuar ashtu siç kërkohet nga feja. Ta besosh Zotin por jo sipas përshkrimeve fetare, refuzohet. Në Kur’an, në disa vende, Allahu xh.sh., e urdhëron Pejgamberin Muhammed a.s., tua kumtojë këtë formë besimi. Sa për ilustrim, po përmendim kaptinën ihlas, ku qëndron: “Thuaj: “Ai është Allahu, Një dhe i Vetëm! 2. Allahu është Absoluti, të Cilit i përgjërohet gjithçka në amshim. 3. Ai as nuk lind, as nuk është i lindur. 4. Dhe askush nuk është i barabartë (a i krahasueshëm) me Atë!”.” [Kur’ani: Ihlas: 1-4]

Imami Ebu Hanife ka thënë: ‘Allahu nuk ngjason me askënd nga krijesat e Tij dhe askush nga krijesat nuk ngjason me Të.[4]’

Pra, duhet besuar sipas përshkrimeve në Kur’an dhe Sunnet, ndryshe, besimi refuzohet. Të besosh engjëjt, por jo sipas përshkrimeve fetare, refuzohet[5]. Ta besosh një libër e jo tjetrin, ose një pejgamber e jo tjetrin, refuzohet[6]. Të besosh se dikush tjetër pos Allahut ka ndikim në përcaktim (kader) është e papranueshme. Të parët kanë thënë: Kush e beson Allahun por jo edhe kaderin, nuk ka besuar[7]. Ta besosh vdekjen por jo ringjalljen dhe as Xhenetin dhe Xhehenemin është e papranueshme.

Pra, ajo që kërkohet prej nesh është që t’i besojmë të gjitha shtyllat e fesë, dhe t’i besojmë përmbajtësisht sipas asaj që na mëson feja.

EFEKTET EDUKATIVE TË GJASHTË SHTYLLAVE TË BESIMIT

Koncepti për besimin në Islam është i veçantë për shkak të reflektimit të tij pozitiv në jetën dhe veprimtarinë e besimtarëve. Për shpirtin është sikur uji për tokën, për sjelljet dhe moralin është sikur kurora mbi kokë. Besimi është fuqi e cila e bën besimtarin të vazhdojë rrugëtimin e jetës pavarësisht se sa shumë stuhi mund ta godasin, sa shumë rreziqe mund t’i paraqiten, sa shumë pengesa mund t’i shfaqen...

Shpjegimet në vazhdim do ta vërtetojnë këtë rol dhe rëndësi të besimit në jetën e besimtarit.

1) Besimi në Allahun e madhëruar dhe efektet e tij edukative

Besimi ka rëndësi të pazëvendësueshme në jetën e besimtarit. Kjo për faktin se ai, para së gjithash, deshifron sekretin e ekzistimit të njeriut në këtë botë. Allahu xh.sh., thotë: “Xhindët dhe njerëzit i kam krijuar vetëm që të Më adhurojnë.” [Kur’ani: Dharijat: 56]

Pra, ardhja jonë këtë botë lidhet me besimin në Allahun. Ne ekzistojmë sepse Allahu na ka krijuar dhe ne ekzistojmë për ta adhuruar Atë. Çdo devijim nga kjo rrugë na zbret në nivele të atyre që nuk jetojnë për qëllime të larta e fisnike por për qëllime të ulëta e të liga[8].

Besimi në Allah nënkupton besimin në cilësitë dhe tiparet e përsosura të Allahut xh.sh. Kjo ka rëndësinë e vet edukative sepse tek besimtari i sinqertë ngjallë ndjesinë e vetëvëzhgimit[9]. Ai që e di se Allahu e di dhe sheh çdo gjë që thotë e vepron, sigurisht se do të largohet nga mëkatet. Allahu xh.sh., thotë: “...Ta dini se Allahu e di ç’ka në zemrat tuaja, andaj ruajuni prej Tij....” [Bekare: 235][10]

Në hadithin e Xhibrilit a.s., gjegjësisht në pyetjen e tij drejtuar Pejgamberit Muhammed a.s., për ihsanin ose shkallën më të lartë të besimit dhe fetarisë, Pejgamberi a.s., i dha këtë përgjigje: “Ta adhurosh Allahun sikur je duke e parë sepse, nëse ti nuk e sheh, Ai të sheh ty!”[11]

Dimension tjetër i personalitetit të gdhendur nga besimi është të qëndruarit stoik dhe i pathyeshëm në Rrugën e Allahut. Pra, ai që beson fuqishëm, ndërton një personalitet të fuqishëm. Të formohesh duke besuar në Allahun, d.t.th. të formohesh krenar, guximtar, me dinjitet. Do të doja ndërsa flasim për këtë dimension edukativ të besimit të sjellim ndërmend këtë dialog të Ibrahimit a.s., njeriut me vlerë të një ymeti të tërë, me idhujtarët, të cilët e polemizuan rreth Zotit: “Po si t’iu frikësohem atyre që ia bëni ju shokë, kur ju nuk frikësoheni që i bëni shok Allahut...” [Kur’ani: En’amë: 81] [12]

Këtë guxim për një përballje me idhujtarë injorant por armiqësor e agresivë e prodhon vetëm besimi në Allahun. Si mund të mos jetë ky besim kur ai lidhet për Krijuesit, Atij që ka krijuar çdo gjë dhe në dorën e të Cilit është çdo gjë. Sejid Kutbi, duke e interpretuar ajetin në fjalë, ka thënë: Kjo është logjika e besimtarit që ka besë në Allahun, besimtarit që ka kuptuar të vërtetat e kësaj ekzistence. Nëse dikush duhet të frikësohet, nuk është Ibrahimi a.s., dhe as besimtari që i dorëzohet Allahut dhe vazhdon rrugën, sepse nuk ka kuptim të kesh frikë zota të dobët dhe të paaftë...Kush do të duhej ta ndiente veten të sigurt, ai që beson në Allahun dhe i mohon idhujt apo ai që beson në idhuj dhe e mohon Allahun? Po të kishin dije dhe të kuptonin sado pak, kush do të duhej të ndihej i sigurt në këtë situatë? [13]

Përgjigja e Sejid Kutbit vazhdon, për të na shpalosur një dimension tjetër të rëndësisë së besimit në Allahun, atë të udhëzimit. Pasi që përmend se kush duhet ta ndiejë veten të sigurt, Sejjid Kutbi shpjegon se përgjigja vjen në ajetin vijues: “Do të jenë të sigurte ata të cilët besojnë dhe besimin e tyre nuk e veshin me mizori; edhe ata janë të përudhur.” [Kur’ani: En’amë: 82], për kuptimin e të cilit thotë: ‘Ata që kanë besuar dhe që kanë qenë të dëlirë e pastër në raport me Të, duke mos i përshkruar ortakëri në asgjë, për ta është siguria dhe ata janë të udhëzuarit.’[14]

Pra, të besosh në Allahun, d.t.th., të jesh i udhëzuar në rrugën e drejtë.

Besimi në Allahun ka edhe dimensionin shoqrër. Pra, ai arrin besimtarin ta shndërrojë në një qytetar produktiv. Pejgamberi a.s., ka thënë: “Nuk ka besuar plotësisht ai që vëllait nuk ia do atë që e do për vete.[15]”

Sigurisht, ka dhe shumë mësime tjera edukative që mund të përfitohen nga besimi në Allahun xh.sh., madje një vepër e veçantë nuk do të mund t’i përmblidhte, por këto që përmendëm ishin vetëm sa për orientim dhe ilustrim.

2) Besimi në engjëjt dhe efektet e tij edukative

Besimi në engjëj ka rëndësi të madhe edukative. Në përshkrimet që iu janë bërë engjëjve në Kur’an dhe Sunnet, zbulohen elemente të cilat lidhjen dhe raportet me engjëjt i ngritin deri në nivele shëmbëlltyre. Pejgamberi a.s., i mësonte besimtarët që të ndiqnin praktikat e engjëjve. P.sh., për të rreshtuar safat gjatë faljes, iu thoshte: “A nuk do të rreshtoheni siç rreshtohen engjëjt tek Zoti i tyre?!”[16]

Nga këtu engjëjt janë shembull për ne, veçmas në fushën e adhurimit. Në Kur’an, në disa vende, Allahu xh.sh., e përmend adhurimin e përkryer të tyre. Thotë Allahu xh.sh: “Po nëse ata (kufarët) janë kryeneç (e nuk bëjnë sexhde), atëherë ata që janë pranë Zotit tënd (engjëjt më të lartë), Atij i bëjnë tesbih natën e ditën dhe ata nuk mërziten prej adhurimit.” [Fussilet: 38][17]

Ka dhe një dimension tjetër edukativ të adhurimit të engjëjve, modestinë në dije dhe adhurim. Ndonjëherë, duke mësuar për fe dhe duke e adhuruar Allahun xh.sh., mund të na krijojmë përshtypjen gabimisht se kemi mësuar mjaft e kemi bërë adhurim shumë. Pra, të mashtrohemi e të humbasim. Nëse marrim model engjëjt, atëherë nuk rrezikojmë prekjen nga kjo e metë e shpirtit. Shih si i përgjigjen Allahut xh.sh., për dijen e tyre: “(Engjëjt) Thanë: “Ti je i pa të meta, ne nuk kemi dije tjetër përveç atë që na mësove Ti. Vërtetë, Ti je i gjithdijshëmi, i urti!”.” [Kur’ani: Bekare: 32] Po kështu në Ditën e Llogarisë, ndërsa vendoset mizani (peshorja e veprave), engjëjt do të thonë: Kujt do t’ia peshojnë veprat? Kujt të dua nga krijesat e Mia- përgjigjet Allahu. Atëherë engjëjt thonë: I pastër nga të metat je o Allah, nuk të kemi adhuruar siç e ke merituar! [18]

3) Besimi në librat hyjnorë dhe në pejgamberë dhe efektet e tij edukative

Librat e shpallur nga qielli dhe dërgimi i Pejgamberëve kanë qëllim primar udhëzimin e njeriut në rrugën e drejtë. Ja si e përshkruan Allahu shpalljen e Librave dhe dërgimin e Pejgamberëve: “Juve ju erdhi erdhi nga Allahu dritë, dhe libër i qartë. Allahu e vë me atë (me Kur’anin) në rrugët e shpëtimit atë që ndjek kënaqësinë e tij dhe me ndihmën e Tij i nxjerr ata prej errësirave në dhe i udhëzon në një rrugë që është e drejtë.” [Kur’ani: Maide: 15-16]

Për shkak të rëndësisë që kanë, Allahu xh.sh., shpalljet hyjnore i ka quajtur shpirt[19]. Nëse ne i përmbahemi atyre kemi gjetur sekretin e jetës së vërtetë, jetës së lumtur, jetës në rrugën e drejt. Për këtë shkak, Muhammedi a.s. Kur’anin, si shpalljen përmbyllëse, e ka përshkruar si udhërrëfyes që i garanton shpëtimin besimtarit: “Ua kam lënë dy gjëra të cilave nëse i përmbaheni nuk do të devijoni: Librin e Allahut dhe Sunnetin tim... [20]”

Dërgimin e Pejgamberëve, Allahu xh.sh., e ka përshkruar si mision për ta njohur Atë. Roli dhe detyra e Pejgamberëve është që njerëzve t’ua përcjellin atë që kanë nevojë më së shumti për të, besimin në Allah[21].

Nevoja jonë për pejgamberët dhe mësimet e tyre ka rëndësi të pastrimit dhe rregullimit të zemrave tona, të ndriçimit të shpirtrave tanë, të udhëzimit të mendjeve tona. Ne kemi nevojë për pejgamberët që ta dimë kahen që duhet ndjekur në jetën tonë, që t’i dimë raportet që duhet krijuar me jetën dhe Krijuesin e jetës. Ne kemi nevojë për pejgamberë që të mos lajthisim[22].

4) Besimi në kader dhe efektet e tij edukative Besimi në kader nuk shpërfaq dobësinë e besimtari, përkundrazi. Dr. Salabi, në një artikull përkitazi me efektet e besimit në kader, numëron këto efekte, përmbledhja (e parafrazuar) e të cilave është si më poshtë[23]:

- Qasja punëve të mëdha. Besimi në kader është forcë shtytëse, motiv, element që nxit besimtarin për të punuar. Ku mund të gjejmë shembull më të mirë për këtë se shembullin e gjeneratave të para të cilat realizuan suksese gjigande për një afat të shkurtër kohor...

- Eliminimi i përtacisë dhe pasivitetit. Disa kanë kuptuar gabimisht se, përderisa nuk ndodhë asgjë pos asaj që Allahu e ka shkruar, atëherë puna dhe angazhimi ynë nuk kanë rëndësi. Ky pasivitet dhe negativitet nuk ka të bëj me Islamin asgjë. Argument kemi angazhimin e Pejgamberëve, të cilët sigurisht se e kanë njohur fenë më mirë se sa ne. Andaj, derisa ata janë angazhuar, atëherë besimi në kader nuk nënkupton assesi dembelinë dhe përtacinë por punën dhe angazhimin e pandalshëm.

- Vendosmërinë dhe guximin për tu përballur me të keqen. Besimi në kader e forcon besimtarin për tu ballafaquar me të kotën dhe për t’i dalë përpara të keqes dhe padrejtësisë. Kjo për shkak se frika që zakonisht i bën njerëzit të tërhiqen nga ballafaqimi me të kotën ka të bëjë me furnizimin dhe jetën. Pra, njerëzit kanë frikë se mund të varfërohen ata ose familjet e tyre apo edhe të mbyten andaj preferojnë të heshtin e shpeshherë edhe të pajtojnë formalisht me të keqen. Besimi se furnizimi dhe jeta janë të përcaktuara prej Allahut bëjnë që kjo frikë të mos ekzistojë tek besimtarët e sinqertë.

- Durimi në rast fatkeqësish. Besimi në kader ndikon që besimtari të ballafaqohet me sprovat fuqishëm dhe pa u thyer. Besimi në raste të tilla është ilaçi më me efekt dhe ngushëllimi më i sinqertë.

- Pajtimi me atë që posedon. Besimi në kader e bën besimtarin të pajtojë me atë që i është dhënë dhe rrjedhimisht të mos i ketë zili të tjerët që Allahu u ka dhënë më shumë.

- Krenaria në parashtrimin e kërkesave dhe nevojave. Besimtari nuk është lypës dhe nuk ia ekspozon veten njerëzve që për pak gjë do të poshtëronin. Ai është mësuar nga Pejgamberi a.s., që kur të lyp, të lyp nga Allahu xh.sh.

- Rahatia shpirtërore të cilën e arrin si rezultat i besimit se çdo gjë është e caktuar nga Allahu. Për të mirën, falënderon, për të keqen, duron. Kështu, qetësia shpirtërore që përjeton besimtari, është e pakrahasueshme.

5) Besimi në ditën e fundit dhe efektet e tij edukative

Besimi në Ditën e Fundit përfshin besimin nga vdekja dhe çdo gjë që vjen më pas. Tekstet kur’anore dhe profetike na shpalosin mësime të shumta edukative. Me këtë rast do të donim të përmendim diç përkitazi me vdekjen për ta parë se si ndikon ajo tek besimtari. Vdekja është e frikshme në shikim të parë por nëse trajtohet siç duhet ajo mund të shërbejë si motivuese, si një element vetëzhvillues i madh. Në një studim jo të zakonshëm të universitetit të Arizonës të publikuar në vitin 2016 në Journal of Sport and Exercise Psychology janë gjetur e provuar lidhje të vërteta ndërmjet rritjes së performacës së njeriut në fusha të ndryshme dhe meditimit rreth vdekjes. Kur të meditosh rreth vdekjes dhe rreth asaj se puna që je duke bërë mbase mund të jetë e fundit në jetën tënde, atëherë vepra që je duke e bërë do të jetë më e suksesshme dhe më e përsosur. Kjo i shtyri ekspertët dhe shkencëtarët që meditimin rreth vdekjes ta aplikojnë si formë motivimi tek sportistët, atletët, biznesmenët dhe studentët. Pejgamberi ynë i dashur, Muhammedi ﷺ në një prej thënieve të tij na udhëzon ta përdorim pikërisht meditimin rreth vdekjes si formë të përsosjes së namazit. Ja çfarë na mëson: “Kur të çohesh për tu falë, përkushtohu sikur po falesh për herë të fundit (në jetën tënde)!”[24]

Pra, vdekja na inspiron për t’i bërë gjërat më së miri, në formën më të përsosur, meqë mund të mos kemi mundësi për t’iu kthyer prapë.

[1] Hadithin e shënojnë Buhariu në Sahih, nr. 50; 4777, dhe Muslimi në Sahih, nr. 8; 9; 10. Teksti sipër është i Muslimit.

[2] Shih: Ibn Ebi el-Izz, Sherhu el-akideti et-tahavijeh, vep. cit., 2/454-455

[3] Shih sa për ilustrim ajetet 62, 126, 228, 232, 264, nga kaptina Bekare.

[4] Cituar sipas: Ibn Ebi el-Izz, Sherhu el-akideti et-tahavijeh, vep. cit., 1/178.

[5] Shih kaptinën Saffat, ajetet 151-157, si i gjykon Allahu xh.sh., shpifjet se kinse engjëjt qenkan vajzat e Tij. I pastër është Allahu nga përshkrimet e shpifura!

[6] Shih kaptinën Hixhr, ajetin 80: “Edhe banorët e Hixhrës (fisi Themud), i quajtën të dërguarit për gënjeshtarë.” Megjithëqë ata e kishin një pejgamber u konsideruan si mohues të të gjithë Pejgamberëve sepse, siç thotë Ibn Kethiri, ’kush e mohon një pejgamber, i ka mohuar të gjithë.’ Shih: Ibn Kethir, Tefsir el-Kur’ani el-Adhim, vep. cit., 2/1554. Shih po kështu: Umer Sulejman el-Eshkar, Err-rrusul ve err-rrisalat, (Jordani: Dar en-nefais li en-neshri ve et-teuzië, ed. 9, 2000), f. 16; 24-25.

[7] Shih: Ibn Ebi el-Izz, Sherhu el-akideti et-tahavijeh, vep. cit., 1/384.

[8] Shih: Kur’ani: Muhammed: 12.

[9] Vetëmbikëqyrja ose vetëvëzhgimi (ar. el-murakabe) është koncept fetar përkitazi me një gjendje të lartë shpirtërore në të cilën robi ndjen vëzhgimin nga Zoti në çdo veprim të tij, andaj edhe kujdeset maksimalisht që të bëjë vetëm të mira. Ibn Kajjimi në Medarixh es-salikinë e definon si “dije dhe bindje të përhershme të robit se Allahu i Lartmadhëruar di sekretet dhe punët e tij të dukshme.” Ibn Kajjim el-Xheuzijje, Muhammed b. Ebi Bekr. Medarixh essalikine bejne menazili ijjake na’budu ve ijjake nestein. Ver. Muhammed el-Mu’tesim Bilah Bagdadi. (Bejrut: Dar el-kitab el-arabij, 1996, ed. 3). 2/65.

[10] Shih po kështu: Kur’ani: Al Imran: 5; Ahzabë: 52; Gafir: 19; Hadid: 4.

[11] Hadithin e shënojnë Buhariu nr. 50, dhe Muslimi, nr. 8.

[12] Për guximin dhe krenarinë që dhuron besimi në Allahun shih edhe ajetet 27 nga kaptina Ibrahim, 22 nga kaptina Ahzabë, 8 nga kaptina Munafikunë.

[13] Shih: Sejid Kutb, Fi dhilal el-Kur’an, (Bejrut – Kajro: Dar esh-shuruk, ed. 17, 1991), 2/1142.

[14] Po aty.

[15] Hadithin e shënojnë Buhariu në Sahih, nr. 13, dhe Muslimi në Sahih, nr. 45.

[16] Hadithin e shënon Muslimi në Sahih, nr. 430.

[17] Shih edhe: Kur’ani: Tahrim, 6; A’rafë, 206; Enbija, 26-29.

[18] Shih: Albani, Essilsiletu essahihah, nr. 941.

[19] Shih: Kur’ani: Shura, 52.

[20] Shih: Sahih el-xhami, 2937.

[21] Shih: Kur’ani: Nahl, 36; Enbija, 25.

[22] Shih: Umer Sulejman el-Eshkar, Err-rrusul ve err-rrisalat, vep. cit., f. 30.

[23] Shih: Dr. Ali Salabi “El-imanu bi el-kader: thimar ve athar tajjibe-1”, https://www.aljazeera.net/blogs/, publikuar më 14.06.2018, shfletuar më 23.08.2020.

[24] Shih: Abdudaim el-Kehil, Mrekullia e Kuranit dhe e Hadithit në dritën e njohurive shkencore, përktheu: Dr. Sedat Islami, (Prishtinë: Dituria Islame, 2019), f. 16-17.

DASHURIA PËR PEJGAMBERIN A.S., DHE REFLEKTIMI I SAJ EDUKATIV NË JETËN E BESIMTARIT

Se besimtarët duhet ta duan Muhammedin a.s., ka fakte më shumë se që një punim mund t’i përmbledhë dhe përfshijë ato. Mjafton të përmendet këtu angazhimi dhe kontributi i tij në udhëzimin tonë në fenë e Allahut xh.sh., në të cilën është shpëtimi ynë në këtë dhe botën tjetër. Ajo që neve na intereson ta shtjellojmë në këtë punim ka të bëjë me realitetin dhe esencën e kësaj dashurie, nga njëra anë, dhe reflektimin e saj në veprat dhe sjelljet tona, në anën tjetër.

1) Çfarë nënkupton dashuria për Muhammedin a.s., dhe si shprehet ajo?

2) Cilët janë treguesit e kësaj dashurie dhe si ndikon ajo tek ne?

Janë këto dy pyetje të cilave ky punim mëton tua gjejë përgjigjen. Do të shohim se dashuria për Pejgamberin a.s., nuk është thjesht ndjenjë dhe emocion, nuk është as gjë vullnetare, nuk është madje as siç e shohim e lexojmë shpesh ‘gjë që e përsos imanin’, por vet iman.

4.
KONCEPTI PËR DASHURINË PËR PEJGAMBERIN A.S.

Dashuria, parimisht, është pjesë përbërëse e besimit. Të duash është element pa të cilin besimi nuk merr formë të përkryer. Në fakt, në raport me Muhammedin a.s., dashuria nuk është vetëm tregues i përsosjes së besimit por edhe (sipas një pjese të konsiderueshme të dijetarëve) kusht dhe obligim i paraparë prej tij[1]. Dijetarët kanë shpjeguar se dashuria për Muhammedin a.s., ndahet në dy pjesë:

1) Dashuri e obliguar (farz), në të cilën hyn pranimi i çdo gjëje që ka kumtuar Muhammedi a.s., pra pranimin e saj me dashuri e respekt, duke mos kërkuar alternativë tjetër, duke e pasuar drejt, duke vërtetuar lajmet që solli, duke përfillur urdhëresat e duke iu shmangur ndalesave...

2) dashuri si virtyt, e cila nënkupton përvetësimin e etikës profetike, faljen e namazeve vullnetare, ngrënien dhe pirjen sipas modelit të tij, veshjen sipas modelit të tij, mirësjelljen me gruan, e shumë tipare tjera[2].

Pra, nuk paramendohet një besimtar të pretendojë dashurinë për Muhammedin a.s., ndërsa në anën tjetër të mos e dojë atë sepse kjo çështje nuk është opsionale por detyrim i përshkruar në Kur’an dhe Sunnet. Dhe jo vetëm kaq, kjo dashuri duhet të jetë mbi dashurinë e të tjerëve, veçmas nëse me dashuri nënkuptohet respektimi dhe nderimi, jo thjesht animi shpirtëror. Allahu xh.sh., thotë: “Thuaj: “Nëse etërit tuaj, bijtë tuaj, vëllezërit tuaj, gratë tuaja, farefisi juaj, pasuria jua, që e kini fituar, tregtia – për të cilën keni frikë se nuk do të shkojë mirë dhe shtëpitë – në të cilat e ndieni veten rehat, u janë më të dashura se sa Allahu, i Dërguari i Tij dhe lufta në rrugën e Tij, atëherë pritni deri sa ta sjellë vendimin Allahu. E, Allahu, nuk do ta udhëzojë në rrugën e drejtë popullin e korruptuar.” [Kur’ani: Teube: 24]

Pejgamberi a.s., ka thënë: “Nuk ka besuar ndokush prej jush përderisa unë të mos jam më i dashur për të se prindi, fëmija dhe të gjithë njerëzit.”[3]; “Kush i posedon tre tipare, ai e ka shijuar ëmbëlsinë e besimit: ta dojë Allahun dhe të Dërguarin e Tij më shumë se çdo kë tjetër... ”[4] Muhammed Abdullah Drazi, duke komentuar këtë hadith ka thënë: Kjo pjesa “çdo kë tjetër” përfshin çdo gjë: fëmijët, prindërit, pasurinë, njerëzit, e madje edhe vet njeriun[5].

Ky kuptim në fakt është përfitim nga hadithi i Buhariut[6] në të cilin qëndron se Pejgamberi a.s., një ditë e kishte kapur Omerin r.a., për dore, ndërsa ky i fundit kur kishte parë afërsinë e Pejgamberit a.s., me të, i kishte thënë: “O i Dërguari i Allahut! Vërtetë, të dua më shumë se çdo gjë, me përjashtim te vetes sime!” Pejgamberi a.s., e shikoi dhe i tha: “Jo (o Omer) jo, pasha Atë në dorën e të Cilit është shpirti im, (ti nuk do të jesh besimdrejtë) derisa unë të mos jam tek ti edhe më i dashur se vetja jote!” Atëherë Omeri pa hezitim tha: “Tash, për Zotin, ti më je më i dashur se vetja ime!” Pejgamberi a.s., iu përgjigj: “Tash o Omer! (u plotësua besimi).”

Arsyeja pse kjo dashuri duhet të jetë mbi dashurinë ndaj prindërve, fëmijëve, pasurisë, njerëzve në përgjithësi, fshihet në faktin se kjo dashuri, siç shpjegon edhe Drazi, nuk është instinktive, por logjike. Ne kemi arsye, motive, shtytje pse e duam Muhammedin a.s., respektivisht vlerësimi i tij nga Allahu xh.sh., dhe kontributi i tij për njerëzimin mbarë, veçmas për neve pasuesit e tij, janë motive të fuqishme për ta dashur dhe pasuar[7].

REFLEKTIMI EDUKATIV I DASHURISË PËR PEJGAMBERIN A.S.

1) Dashuria dhe respekti për Allahun xh.sh.

Dashuria për Muhammedin a.s., është dëshmi e dashurisë dhe respektit për Allahun xh.sh. Kjo për shkak të lidhjes së pashkëputur që qëndron në relacionin ndërmjet tyre. Për më qartë, Kur’ani dhe Sunneti na tregojnë se për çfarë lidhje bëhet fjalë: “Kush i bindet të Dërguarit, i është bindur Allahut...” [Kur’ani: Nisa: 80]

Ebu Hurejre r.a., përcjell se Pejgamberi a.s., ka thënë: “Kush më bindet mua, i është bindur Allahut. Kush më kundërshton mua, e ka kundërshtuar Allahun...”[8]

Kjo për faktin se, ajo që kumton Pejgamberi a.s., është fjalë e Allahut xh.sh., andaj edhe bindja ndaj Pejgamberit a.s., por edhe kundërshtimi i tij, nënkuptojnë bindje, respektivisht kundërshtim të Allahut xh.sh.

Pra, është një vepër me përfitim të dyfishtë.

2) Njohja e Muhammedit a.s., biografisë dhe veprimtarisë së tij

Që ta duam Muhammedin a.s., duhet njohur fillimisht atë, sepse nuk mund të duhet dikush që nuk njihet. Në fakt, ne duke e njohur sa më thellë atë, bindemi se ai vërtetë e meriton dashurinë më shumë se çdokush tjetër[9].

3) Bindja dhe respekti ndaj Pejgamberit a.s.

Dashuria nuk mund ta paramendohet pa reflektim, ndryshe ajo mbetet pretendim, jo dashuri. Drazi konsideron se bindja dhe respekti janë fryte të dashurisë[10], pra ta duash Muhammedin a.s., nënkupton ta ndjekësh atë dhe ta pasosh atë. Për këtë shkak, është e pamundur pothuajse ta gjesh një autor që flet për dashurinë ndaj Muhammedit a.s., e që nuk e lidh me bindjen, pasimin, gjykimin sipas Sunnetit të tij, dhënia përparësi fjalës dhe gjykimit të tij, e kështu me radhë[11].

4) Imitimi në sjellje dhe vepra

Nëse dashuria jetësohet me pasim, atëherë kjo nënkupton që dashuria për Muhammedin a.s., na bën ta ndjekim kursin e veprave të tij, respektivisht ta bëjmë atë që ia e ka bërë dhe t’i shmangemi asaj që ai i është shmangur. Muhammedi a.s., e donte moralin e lartë, korrektësinë në sjellje e të folur, fjalët shpresëdhënëse dhe optimiste, mirënjohjen dhe falënderimin, ndërsa urrente fjalët e paturpshme, sharjen, mallkimin, rrenën, përbuzjen dhe mosmirënjohjen...

Kështu, nëse jemi prej atyre që e duam vërtetë Muhammedin a.s., atëherë duhet ta ndjekim në moral dhe sjellje.

5) Etika me Pejgamberin a.s.

Dashuria për Muhammedin a.s., nënkupton edhe etikën me të. Është një kod i veçantë i etikës që besimtarët duhet ta kenë parasysh gjithmonë. Dijetarët, duke iu referuar ajeteve 1-5 nga kaptina huxhurat (kap. nr. 49), në të cilat bëhet thirrje për të mos e ngritur zërin ndaj Pejgamberit a.s., kanë përfituar mësime me rëndësi etike. Ibën Kethiri ka thënë: Është etikë me të cilën Allahu xh.sh., i edukon besimtarët se si duhet të sillen me Muhammedin a.s., me respekt, nderim, butësi, maturi....(Ajeti i dytë:) Është etika tjetër me të cilën Allahu xh.sh., edukon besimtarët për të mos e ngritur zërin e tyre mbi zërin e Muhammedit a.s....Më pas Allahu udhëzon për moralin e lartë dhe etikën e kërkuar në raport me Muhammedin a.s., respektivisht durimin për të mos e shqetësuar atë[12].

Në kuadër të etikës hyn edhe dërgimi i salavateve për të, përmendja e shpeshtë e tij, përmendja jo me emër por me titull (jo: Muhammed, por; Pejgamberi, i Dërguari i Allahut...), qëndrimi me dinjitet në xhaminë e tij, etj[13].

6) Dashuria për gratë dhe shokët e tij[14]

Ta duash Pejgamberi a.s., e të mos i duash gratë dhe shokët e tij jo vetëm që nuk ka kuptim por është dhe shumë e rrezikshme. Kjo për shkak të pozitës së tyre në përcjelljen e fesë. Gratë e Pejgamberit a.s., dhe shokët e tij janë hallka lidhëse ndërmjet tij dhe nesh. Nga këtu, të parët tanë, dashurinë për ta e kanë konsideruar vepër me vlerë përderisa urrejtjen e tyre e kanë konsideruar mëkat të madh. Bishër bin Harithi ka thënë: Nuk kam ndonjë vepër në të cilën kam besim më shumë se dashuria ime për shokët e Muhammedit a.s. [15]

Ndërsa Ibën Abbasi r.a., ka thënë: Ruaju nga sharja e ndonjërit prej shokëve të Muhammedit a.s., që të mos përfundosh në zjarr zvarrë për fytyre[16]. Kanë konsideruar se “shembulli i shokëve të Muhammedit a.s., është sikur shembulli i syve, ilaçi i të cilëve është mos prekja e tyre.[17]”

7) Ikja nga format e ndaluara të respektimit

Dashuria ndonjëherë mund të jetë shkak për forma të gabuara të nderimit. Duke marrë shkas atë që kishte ndodhur më parë, Muhammedi a.s., ka ndaluar që ta duam jashtë normave fetare[18]. Buhariu shënon në Sahihun e tij hadithin e Omerit r.a., në të cilin qëndron se Pejgamberi a.s., ka porositur: “Mos më lavdëroni siç të krishterët e kanë lavdëruar të birin e Merjemes, sepse unë thjesht jam rob i Allahut andaj mjaftoni duke thënë për mua: rob i Allahut dhe i Dërguar i Tij. [19]”

Siç kanë shpjeguar dijetarët, lavdërimi i përmendur në këtë hadith nënkupton lavdërimin jashtë normave, lavdërimin me gjëra të pavërteta. Ata që e lëvduan Isanë a.s., thanë për të se ishte i biri i Allahut dhe e morën për Zot[20].

Rrjedhimisht, që ta duam Muhammedin a.s., duhet t’i përmbahemi konceptit fetar, i cili parasheh lavdërimin me çdo fjalë a vepër të ligjësuar, por me kusht që respekti e lavdërimi të mos kalojnë në nivel glorifikimi e adhurimi.

Përfundim

Dashuria për Pejgamberin a.s., nuk është koncept teorik por praktik. Ajo parasheh favorizimin e tij, për shkak të pozitës, ndaj çdokujt e çdo gjëje, sikur që parasheh dëshmimin me vepra e sjellje. Duke e dashur dhe duke i ndjekur hapat e tij, ne arrijmë të shndërrohemi në shembuj të përkryer fetarie, morali e mirësjellje.

[1] Shih: Abdullah bin Salih el-Husajri dhe Abduul Latif bin Muhammed el-Hasen, Mehabbetun Nebijj sal-laAllahu alejhis ve sel-leme ve ta’dhimuhu, (Revista Bejan: 2006, ed. 1), f. 56.

[2] Po aty, f. 59.

[3] Hadithin e shënojnë Buhariu, nr. 14, dhe Muslimi, nr. 44.

[4] Buhariu, nr. 21, Muslimi, nr. 43.

[5] Muhammed Abdullah Draz, El-muhtar min kunuz es-Sunneh, (Katar: Metabiu Katar edduelijeh, ed. 3, 1981), f. 436-438.

[6] Hadithi nr. 6632.

[7] Muhammed Abdullah Draz, El-muhtar min kunuz es-Sunneh, vep.cit., f. 438-439.

[8] Hadithin e shënojnë Buhariu në Sahih, nr. 7137, dhe Muslimi në Sahih, nr. 1835.

[9] Shih: El-Husejn bin el-Hasen el-Halimij, El-minhaxh fi shuabi el-iman, vep. cit., 2/45.

[10] Muhammed Abdullah Draz, El-muhtar min kunuz es-Sunneh, vep.cit., f. 438. Shih edhe: Shih: Muhammed bin Abdullah bin Salih es-Suhajmi, Vlerat qytetëruese në mesazhin e Profetit Muhammed a.s., përktheu: Dr. Sedat Islami, vep.cit., f. 110.

[11] Shih: Abdullah bin Salih el-Husajri dhe Abduul Latif bin Muhammed el-Hasen, Mehabbetun Nebijj sal-laAllahu alejhis ve sel-leme ve ta’dhimuhu, vep.cit., f. 65; 72-74. Shih edhe: AbduRreuf Muhammed Uthman, Mehabbetu-rr-rresul bejne el-ittibai ve el-ibtidai, (Rijad: Ministria e Fesë, 1414), f. 65.

[12] Shih: Ibën Kethiri, Tefsir el-Kur’ani el-adhim, 4/2637; 2638; 2641.

[13] Shih: Abdullah bin Salih el-Husajri dhe Abduul Latif bin Muhammed el-Hasen, Mehabbetun Nebijj sal-laAllahu alejhis ve sel-leme ve ta’dhimuhu, vep.cit., f. 66-69. Shih edhe: Shih edhe: AbduRreuf Muhammed Uthman, Mehabbetu-rr-rresul bejne el-ittibai ve el-ibtidai, vep. cit., f. 67-88.

[14] Shih: Abdullah bin Salih el-Husajri dhe Abduul Latif bin Muhammed el-Hasen, Mehabbetun Nebijj sal-laAllahu alejhis ve sel-leme ve ta’dhimuhu, vep.cit., f. 76-78. Shih edhe: AbduRreuf Muhammed Uthman, Mehabbetu-rr-rresul bejne el-ittibai ve el-ibtidai, vep.cit., f. 88-90.

[15] Sipas: Hiljetu el-eulija, 8/338.

[16] Shih: Lalikai, Usul el-i’tikad, f. 296.

[17] Ebu Seid Hudriu r.a., sipas: Err-rreddu ala el-mubtediah, f. 280.

[18] Shih: Abdul Muizz Abdus Settar, “Muxhizetu en-Nebij sal-laAllahu alejhis ve sel-leme fi hubi es-Sahabeh lehu ve bevaithi”, revista Merkez buhuth es-sunneti ve es-sireh, Katar, nr. 2, f. 310.

[19] Hadithi nr. 3445.

[20] Shih: AbduRrahman bin Ali bin Muhammed Ibën el-Xheuzi, Keshfu el-mushkil min hadithi essahihajn, (Rijad: Dar el-vatan), 1/65; Ahmed bin Ali bin Haxher, Fet’hu el-Bari sherhu Sahihi el-Buhari, vep.cit., 1/79; 149; 6/490; 12/149.