Buhariu dhe Tirmidhiu transmetojnë nga Sahabiu i nderuar. Abdullah b. Amri, i cili rrëfehet te ketë thënë se i dërguari i Allahut, paqja dhe shpëtimi qofshin mbi të, ka thënë:
“…بَلِّغُوا عَنِّي وَلَوْ آيَةً…
Transmetoni prej meje qoftë edhe një dëshmi...”.
([1])Domethënia e përgjithshme
Ky hadith, që për nga përmbajtja është margaritar mbi margaritar, nuk është çudi të jetë i tillë, kur dihet se thënës i tij është Muhammedi, alejhi’s selam, njeriu të cilit i qe dhënë oratoria që askujt më parë e as më pas nuk iu dha. Me dëshmi hyjnore, Muhammedit, alejhi’s selam iu dha ky epitet. Ai deklaronte për veten e tij:
“بُعِثتُ بجوامع الكلم
...Jam dërguar me oratori të rrallë (fjalëshkurt e kuptimplotë)”.
([2])Se është i një rëndësie të veçantë, jo vetëm nga aspekti i burimit të tij, por edhe nga aspekti tjetër, ai i transmetimit, kuptojmë nga fakti se është transmetuar nga sahabiu Abdullah b. Amri, sahabiu, sipas dëshmisë së shokut të tij, Ebu Hurejres
([3]), numër një (1) në shkrimin e haditheve të Pejgamberit, alejhi’s selam si dhe është regjistruar në dy koleksionet më të vërteta të haditheve, pra atë të Buhariut dhe Muslimit.
Ky hadith profetik po kështu është edhe vetëm një prej dëshmive të shumta që flasin mbi profetësinë e Muhammedit, alejhi’s selam dhe atë nga trajtimi i aspekteve të ndryshme, në këtë rast nga këndvështrimi i oratorisë dhe shprehjes gjuhësore të pastër. Fjalët e tij shquheshin me ndikim të madh në zemra. Me të dëgjuar ato, njerëzit kalonin në Islam. Arsyeja ishte e thjeshtë: Ato dëshmonin mbinjerëzoren e burimit të këtyre fjalëve. Ishin shumë të shkurtra por shumë domethënëse. Edhe kur formuloheshin për ndalesa e shkelje ligjesh, që sipas natyrës sonë do të duhej të ishin të vrazhda, ato prapëseprapë thureshin në atë mënyrë saqë edhe njeriun që kishte kryer veprën penale e bënin të bindej se zgjidhje, përveç kësaj që parasheh feja, nuk ka. Ngritja e zërit në të folur të zakonshëm nuk qe traditë e tij. Nëse e ngrinte zërin, atëherë kuptohej se çështja që shtjellonte ishte shumë e rëndësishme.
Këtu, në këtë hadith, që de facto, është vetëm pjesa e parë e një hadithi
([4]) të Pejgamberit, alejhi’s selam, ofrohet një planprogram për kumtimin e fesë dhe transmetimin e saj në korniza të së ligjshmes dhe në përputhje me natyrën e njeriut. “Transmetoni” është dëshmi e obligimit të kumtimit të kësaj feje nga të gjithë muslimanët; “prej meje”- dëshmi e kumtimit të ligjshëm të vetëm asaj që na vjen nga ky burim (Kur’ani dhe Sunneti dhe gjërat që përfitohen prej tyre) , dhe “qoftë edhe një dëshmi” dëshmi se në këtë fe ka lehtësim; nuk obligohesh me çka nuk mundesh.
Domethënia e fjalës “Ajet” në këtë hadith
Kur’ani dhe Sunneti, edhe pse janë burime kryesore të fesë islame dhe janë të lehta për shtjellim, megjithatë mos konsultimi i dijetarëve, që me testament profetik janë cilësuar “trashëgimtarë profetësh”
([5]), mbase mund të shpie deri tek ndonjë devijim i padëshiruar sidomos kur qëllimi i studimit të tyre nuk është i pastër.
Kështu, gjuhësisht por edhe në terminologji, fjala “Ajet” përmban kuptime shumë të përafërta. Ajo, sipas përmbledhjes që bëmë, mund të ketë kuptimin, sipas asaj që përcakton konteksti, të:
® Shenjës (el-alametu), siç qëndron p.sh. në hadithin e shenjave të mynafikut
([6]),
® Mësimit (të marrë nga ndonjë ngjarje (el-ibreh)
([7]) siç është përmendur në Kur’an përkitazi me Faraonin
([8]),
® Shenjës të pikësimit (përfundimi i citatit kur’anor),
® Mrekullisë (Ajatullah- mrekullitë e Allahut), siç qëndron në ajetin 50 të kaptinës el-Mu’minune
([9]),
® Shenjës së udhëzimit (siç janë shenjat konkludente në rrugë)
([10]),
® Ndërtesës së lartë, siç qëndron në Kur’an
([11]),
® Fjalisë (së Kur’anit)
([12]) apo edhe ndaljes në fund të fjalisë së tij, siç qëndron në Kur’an
([13]).
Ndërsa definimin e saj në kontekst të këtij hadithi, gjithnjë sipas dijetarëve, e kanë përkufizuar në:
® Ajet Kur’ani, pra qoftë edhe një ajet i shkurtër i Kur’anit.
® Hadith,
® Fjale të dobishme,
® Dispozitë që i është shpallur Pejgamberit, alejhi’s selam
([14]).
Edhe pse përshkruesi i mendimeve sipër favorizon mendimin e parë, el-Muafejj en-Nehrevani në librin e tij “Kitabu’l xhelis”, fjalën “Ajet”, mbështetur në të dhënat gjuhësore për të, e sqaron më gjerësisht duke përfshirë tërë këto domethënie
([15])që u përmendën më lartë.
Ne e përkthyem si “dëshmi” për faktin se: shenja dëshmon për diç të caktuar, mrekullia dëshmon për sinqeritetin e pejgamberëve, alejhimu’s selam, mahnitja si rezultat i ndonjë ndodhie a diç tjetër dëshmon për madhështinë e Allahut, fatkeqësia dëshmon për fuqinë e Allahut të Madhëruar ose për zbatimin e ligjit apo agresivitetin e pushtetarit, varësisht se në çfarë konteksti përdoret. Dhe kështu, meqë të gjitha këto dëshmojnë për diç, atëherë përkthimi i kësaj fjale si dëshmi na u duk si më i qëlluari. Allahu e di më së miri!
Kumtoni!
Ibni Haxher el-Askalani, pastë mëshirën prej Allahut, duke komentuar këtë hadith tërheq vërejtjen se: ...në hadith “qoftë edhe një ajet”, ka dëshmi se çdo dëgjues duhet nxituar që ta kumtojë atë dëshmi që përfitoi (mësoi) qofte edhe e vogël në mënyrë që e tërë trashëgimia e Pejgamberit, alejhi’s selam të transmetohet
([16]).
Kjo pjese e hadithit zhduk teoritë e gabuara se kinse vetëm liderëve religjiozë iu mbetet barra e transmetimit të kësaj feje. Në Islam, ndonëse mësuesi fetar mund të jetë i priveligjuar tek Allahu nëse me sinqeritet kryen punën e tij, megjithatë ai mbetet vetëm një kandil që nuk ia del dot ta ndriçojë karvanin e pafund të Islamit. Të gjithë, me aq sa kemi mundësi, duhet ta kumtojmë fenë, qoftë në kuptimit të urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja, nxitjes për të mirë, shëmbëlltyrës perfekte, etj. Këto gjëra nuk kanë nevojë për diploma. E keqja është e ditur, e mira është e qartë. Ali Tantavi kishte provokuar nxënësit e vet me këtë gjë. “Çka duhet bërë njeriu që të bëhet kumtues i fesë?!”. Duhet mësuar disiplina të shumta shkencore- iu përgjigjën. “Po a nuk ua mësonte Muhammedi, alejhi’s selam sahabeve fenë për dy-tri orë apo një gjysmë dite dhe më pas ata ktheheshin si kumtues të saj tek fiset e tyre?!”- i pyeti
([17]).
Me këtë ne nuk pretendojmë se çdokush duhet të flas në emër të fesë, jo, në asnjë mënyrë, por themi se shprehja “kumtoni-transmetoni” në shumës, obligon çdonjërin që aq sa din të flas për fe. Besoj, vetëm sa për ilustrim, do të ishte mire ta përmendim hadithin adekuat për këtë. “Kush nga ju sheh një të keqe le ta ndryshojë me dorën e tij, e nëse nuk mundet ta bëjë, atëherë me gjuhën e tij, e nëse nuk mundet ta bëjë këtë - atëherë me zemrën e tij, porse ky është imani më i dobët”.
([18])Legjislacion
Nëse me pjesën e parë mund të kuptohet kumtimi, në përgjithësi, pjesa e dytë e hadithit “prej meje” jep instruksionet dhe rekomandimet për ata që kumtojnë. Jo çdo gjë duhet kumtuar, jo shkel e shko duhet transmetuar, jo nga epshi ligjet duhet vënë. Jo këtë dhe as atë por vetëm atë që na vjen nga Muhammedi, alejhi’s selam, Kur’an apo Hadith qoftë. Thotë Allahu:
“فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّىَ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُواْ فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيماً
Për Zotin tënd jo, ata nuk janë besimtarë (të asaj që të zbriti ty as të asaj para teje) derisa të mos zgjedhin ty për të gjykuar në atë konflikt mes tyre, e pastaj (pas gjykimit tënd) të mos ndiejnë pakënaqësi nga gjykimi yt dhe (derisa) të mos binden sinqerisht”.
([19])Ka thënë Ibnu’l Xhevzijj në koment të këtij ajeti: “Pasha Zotin tënd, ata nuk do të jenë besimtarë përderisa ty të mos marrin si arbitër në çdo gjë. Ata edhe nëse pretendojnë besimin nuk do të jenë të tillë për aq kohë sa urdhrin apo gjykimin tënd e kundërshtojnë. E pastaj, shpirtërisht, të mos e pranojnë një gjë të tillë.”
([20]).
Transmetohet nga Aisheja e cila thotë se ka thënë Pejgamberi, alejhi’s selam: “Kush shpik në fenë tonë atë që nuk është nga ajo, ajo është e refuzuar”
([21]). Sipas transmetimit të Muslimit: “Kush vepron diç që nuk është në pajtim me fenë tonë, ajo (vepër) është e refuzuar”.
Lehtësim!
Pjesa e fundit e hadithit të sipërshënuar jep edhe konstruksionin e fundit, i cili është shumë human dhe fleksibil në rrugën e kumtimit. Vështirësimi i fesë nuk ishte asnjëherë agjendë e Pejgamberit, alejhi’s selam. Ai, bazuar në parimin edukativ kur’anor: “All-llahu nuk e obligon asnjë njeri përtej mundësisë së tij,..”
([22]), aprovoi këtë parim: “...qoftë edhe një dëshmi...”.
Lehtësimi i përcaktuar këtu mund të jetë në dy aspekte:
® Lehtësim në kuptim të sasisë së transmetimit, dhe
® Lehtësim në kuptim të shtjellimit.
Sa i përket llojit të parë të lehtësimit, nga hadithi ynë mësojmë se muslimani kumton atë që di. Ai nuk obligohet jashtë kësaj. Nëse transmeton diç, qoftë edhe e paktë, ti ke shpërblimin për atë vepër dyfish:
® Si transmetues i një fjale, dhe
®
Transmetues tek ata që ndoshta e kuptojnë edhe më mirë se ti atë. Pejgamberi, alejhi’s selam ka thënë: “Ia ndriçoftë All-llahu fytyrën një robi, i cili e dëgjon fjalën time, e mëson dhe e kupton atë dhe e transmeton ashtu siç e kam thënë. Ndodhë që bartësi i fikhut (ilmit) nuk kupton, ndërsa ai që e merr diturin të jetë më inteligjent sesa ai që e bartë.“ ([23])Këtu nuk bëjnë pjesë të diturit. Ata e kanë obligim që fenë tua mësojnë njerëzve në tërësi e jo, bazuar në këtë hadith, ta anashkalojnë rolin e tyre. Pejgamberi, alejhi’s selam të tillët i ka kërcënuar në hadithin e tij: “Kush pyetet për diç ndërsa nuk e jep përgjigjen (duke qenë se e di atë), në Ditën e Kiametit në gojë do t’i ngjitet një fre prej zjarri”.
([24])Ndërsa sa i përket lehtësimit të llojit të dytë, është transmetuar shumë herë se Pejgamberi, alejhi’s selam ruante shumë mentalitetin e njerëzve. Moto kishte fjalën e Allahut: “Allahu dëshiron lehtësim për ju, dhe nuk dëshiron vështirësim.”
([25]). Se kjo është e vërtet dëshmon edhe hadithi i Enesit ku përmendet të ketë thënë Pejgamberi, alejhi’s selam: “Lehtësoni dhe mos vështirësoni! Përgëzoni dhe mos largoni!”
([26])Fenë ua mësonte ashtu siç e diktonin nevojën rrethanat duke mos lëshuar pe në gjerat bazike. Kështu, kur i erdhi një nexhdas (banor i krahinës së Nexhdit) me flokë të shprishura me ç’rast e pyeti për Islamin, Pejgamberi, alejhi’s selam siç transmeton Ebu Talha, i kishte thënë: “Pesë namaze gjatë ditës dhe natës”. A kam diç tjetër?- pyeti ai. “Jo, vetëm nëse dëshiron vullnetarisht”- iu përgjigj. “Po kështu edhe agjërimin e Ramazanit e ke obligim”- e mësoi Pejgamberi, alejhi’s selam. Përveç tij a kam diç tjetër?- pyeti prapë. “Jo, vetëm nëse dëshiron vullnetarisht”- iu përgjigj. “Edhe zekatin e ke borxh”- shtoi Pejgamberi, alejhi’s selam. Përveç tij a kam diç tjetër?- pyeti prapë. “Jo, vetëm nëse dëshiron vullnetarisht”- iu përgjigj. Njeriu u nis në shtëpi duke thënë: Pasha Allahun, as nuk do të shtojë por as nuk do të pakësojë nga kjo që mësova! Pejgamberi, alejhi’s selam tha: “Nëse i qëndron besnik kësaj, ai shpëton”.
([27])Madje, lehtësimet e kësaj natyre janë të dashura tek Allahu. Pejgamberi, alejhi’s selam ka thënë: “Allahu ka dëshirë të merren në konsideratë lehtësimet e Tij ashtu siç urren t’i bëhet mëkat”
([28]). Apo në transmetimin tjetër: “Allahu dëshiron që njerëzit të përfillin lehtësimet e Tij ashtu siç dëshiron përfilljen e urdhrave (gjërave parimore që nuk ndryshojnë) të Tij”.
([29])Përmbyllje
Tema, sikurse edhe hadithi, edhe pse e shkurtër, synon te jap vetëm rekomandime të ilustruara me fakte nga Kur’ani dhe Sunneti. E tërë kjo është bërë, në radhë të parë, për të zbuluar urtësitë e thënieve të Pejgamberit, alejhi’s selam. Nga tërë kjo që përmendëm dhe që ia vlen të (ri)citohet si rezultat i këtij mundi modest, do të veçoja:
® Elokuenca e rrallë e Pejgamberit, alejhi’s selam,
® Vlera e dijetarëve,
® Obligimi kolektiv i kumtimit të fesë,
® Origjinaliteti në kumtim duke ikur nga risitë në fe, dhe
® Mishërimi i kësaj feje me njeriun.
Dashtë Allahu e kjo temë, të paktën, ua shton dashurinë në Resulullahun dhe hadithet e tij!
[1] Transmetojnë Buhariu në Sahihun e tij në kapitullin: Ma dhukire an beni israil, pj. 11, f.: 277, dhe Tirmidhiu ne Sunenin e tij ne kapitullin: Ma xhae fi’l haditi an beni israil, pj. 9, f.: 277.
[2] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.
[3] Asnjë sahabijj nuk ka rrëfyer më shumë se unë hadithe prej Pejgamberit, alejhi’s selam me përjashtim të Abdullah b. Amrit ngase ai shkruante e unë nuk shkruaja"( Transmeton Buhariu ne Sahihun e tij, libri: El-ilmu, kapitulli: Kitabetu’l llmi, hadithi nr. 110.)
[4] “Transmetoni prej meje bile vetëm një ajet. Rrëfeni (atë që e dëgjoni për) izraelitët, ajo nuk është gjynah. Kush rrenë në emër timin me qëllim, vetes ia përgatit vendin në Xhehennem.”
[5] Aludim ne hadithin: “Dijetarët janë trashëgimtarë të pejgamberëve dhe Pejgamberët nuk kanë lënë trashëgim dinarë apo dërhemë (ar apo argjend), por ata kanë lënë trashëgim dijen dhe ai që e merr atë, ka kapur një fat të madh." (Hadith Hasen. E ka nxjerrë Ahmedi, Bejhakiu, Tirmidhiu etj. Ky hadith ka ardhur me disa shprehje të përafërta dhe në transmetimin e Tirmidhiut, imam Albani thotë se ky hadith është Sahih.)
[6] Transmetohet nga Ebu Hurejre r.a. se i Dërguari i All-llahut s.a.v.s. ka thënë: “Shenjat e munafikut (hipokritit) janë tri: kur flet, gënjen; kur premton, ndryshon dhe kur i besohet diçka, tradhton”. (Muttefekun alejhi)
[7] El-Misbahul munir fi garibi sherhil kebir, pj. 1, f. 183
[8] “Sot po të shpëtojmë ty (po të nxjerrim prej detit) me trupin tënd (të vdekur), që të shërbesh si argument për ata që vijnë pas teje. Vërtet, ekziston një shumicë njerëzish që nuk hulumtojnë argumentet Tona.” (Junus, 92) Shih: el-Kamus el-Fikhijj, pj 1., f. 30.
[9] “Edhe të birin e Merjemes dhe nënën e tij i paraqitëm si argumente (mrekulli) dhe i vendosëm që të dy në një rrafshnaltë dhe me ujë rrjedhës.”. Shih: el-Kamus el-Fikhijj, pj 1., f. 30.
[10] Lisanul areb, pj. 14, . 56
[11] “A në çdo bregore ngreni ndonjë shtëpi (ndërtesë) sa për lojë?”(esh-Shuara, 128)
[12] el-Kamus el-Fikhijj, pj 1., f. 30.
[13] “Kur një ajet e zëvendësojmë me një tjetër - e All-llahu di më së miri se çka shpall - ata thonë: "Ti (Muhammed) je vetëm trillues". Jo, por shumica e tyre nuk dinë.” (en-Nahl, 101)
[14] Tuhfetu’l ahvedhijj sherhu suneni’T Tirmidhijj, 2593.
[15] Ai thotë se fjala “Ajet” gjuhësisht ka kuptimin e: 1. Shenjë e dalluar (dëshmi, fakt). E tillë është përdorur nëajetin: “Ai (Zekirijaja) tha: "Zoti im më jep mua një shenjë"! Shenja e jote - tha Ai - është që tri ditë nuk do të mund t'u flasësh njerëzve, pos me gjeste (mimikë), e ti përmende shumë Zotin tënd dhe madhëroje mbrëmje e mëngjes”. (Ali Imran, 41) 2. Mahnitje si rezultat i ndonjë ndodhie a diç tjetër. E tille është e përdorur në ajetin: “...S'ka dyshim se ky, po qe se jeni besimtarë, është një fakt për ju”. (el-Bekare, 248) 3. Fatkeqësi a bela. Kur të ndëshkohet dikush nga udhëheqësi thuhet “Udhëheqësi filanin sot e ka bërë shenje” (Ose në gjuhën e popullit: Është bërë për ibret.). Përputhja e këtyre tri domethënieve bëhet duke përfunduar se i është thënë “ajet” për shkak të udhëzimit-drejtimit (dilaleh), shkoqitjes (shtjellimit, pagabueshmërisë (el-fasl) dhe qartësisë së saj (vërtetimit, prezantimit, sqarimit (el-ibane). (Feth’ul Bari sherhu Sahihil Buhari, hadithi 3202)
[16] Feth’ul Bari sherhu Sahihil Buhari, hadithi 3202.
[17] Ali Tantavi, Prezantimi i përgjithshëm i Fesë islame, Përktheu: Adnan Misini, boton: Horizonte islame, Mitrovicë, 1996, f. 7.
[20] Zadul mesir, Ibnu’l Xhevzijj, http://www.altafsir.com.
[21] Buhariu dhe Muslimi.
[23] Transmeton Ahmedi në Musned, Daremiu, Ibni Hibbani, etj, ndërsa Albani në Es-Silsiletu’s sahihah, 1/689, përmend se senedi i tij është autentik.
[24] Transmetojnë Ebu Davudi dhe Tirmidhiu ndërsa Albani e ka cilësuar autentik. Shih: Sahihu ve daifu suneni’t Tirmidhijj, h. nr.: 2649.
[26] Buhariu dhe Muslimi.
[27] Buhariu, Muslimi, dhe të tjerët.
[28] Transmeton Sujuti ndërsa Albani në Sahihu’l xhamii, 1886, e ka cilësuar autentik.
[29] Transmeton Sujuti ndërsa Albani në Sahihu’l xhamii, 1885, e ka cilësuar autentik.
