Dr. Sedat ISLAMI

MBIKËQYRJA FETARE OSE IHTISABI NDAJ PRINDËRVE – RREGULLAT DHE ETIKA

 (publikuar në Zani i Naltë, nr. 17)

REZYME

‘Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja’ është një nga institucionet fetare më të rëndësishme. Ai garanton zbatimin e ligjit të Zotit në shoqëri dhe ruajtjen e kësaj të fundit nga dukuritë negative. Për shkak të kësaj rëndësie që ka, në Kur’an (9:71), është përshkruar edhe si detyrim që rrjedhë nga vëllazëria fetare. Duke qenë se ka këtë pozitë që ka, atëherë, si institucion, është normuar me rregulla dhe etikë përkatëse, në mënyrë që të parandalohet manifestimi i gabuar i tij, i cili mund të ketë pasojat e veta. Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja ka vazhduar si organ shoqëror e shtetëror për shekuj. Me kalimin e kohës, perceptimet e mangëta përkitazi me të, si institucion, filozofi dhe botëkuptim, kanë çuar në aplikimin e gabuar të tij. Është gabuar, përveç tjerash, edhe në raport me prindërit. Ky punim vjen për të treguar aspektet se ku është gabuar me prindërit dhe cilat janë format e miratuara fetarisht për ushtrim të tij në raport me ta. Meqë punimi synon të dokumentojë respektimin e prindërve dhe pozitën e tyre të lartë ligjërisht e historikisht, atëherë metodologjia nga e cila dominohet është ajo përshkruese. Punimin e kam ndarë në tre pjesë, të cilat janë paraprirë me një parathënie, në të cilën është përshkruar problematikën e studimit, qëllimet, rëndësia dhe metodologjia e tij, dhe janë pasuar me një pasthënie, ku janë përshkruar rezultat kryesore të tij.  

Fjalët kyçe: respektimi i prindërve, mbajtja e lidhjeve familjare,urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja, ihtisabi ndaj prindërve, kundërshtimi i prindërve, shkëputja e lidhjeve familjare.

HYRJE

Me emrin e All-llahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit!

Falënderimet i takojnë All-llahut, i Cili urdhëroi që të mos merret për zot askush tjetër përveç Tij si dhe të respektohen prindërit, ndërsa lavdërimet, paqja dhe bekimet qofshin për të Dërguarin e Tij, i cili porositi për mirësjellje me prindërit, të gjallë e të vdekur!

Respektimi për prindërit në Islam ka qenë dhe mbetet vlerë dhe moral me të cilin myslimanët mburren para njerëzimit. Pozita që i është dhënë prindërve në Islam është e papërsëritur në historinë fetare, morale e legjislative të njerëzimit. Kjo ka bërë që dijetarë dhe thirrës myslimanë[1] me kohë këtë vlerë, krahas vlerave tjera që shpërfaqin mirësitë e Islamit, ta fusin në kuadër të arsenalit predikues fetar, respektivisht ta vënë në funksion si element joshës dhe tërheqës për pranimin e fesë nga jomyslimanët.

Edhe pse bukuri prej bukurive të fesë, ky moral, për shkak të veprimeve të pamençura dhe të pamenduara mirë të disa besimtarëve të rinj, është përbaltur paksa. Këta të rinj, të mbërthyer nga entuziazmi dhe të verbëruar nga injoranca, kanë dhënë shembuj të këqij për sjelljet e tyre me prindër, duke vënë në pikëpyetje, jo vetëm këtë moral, por moralin islam në tërësi. Sjelljet e tyre të pamatura, që u kthyen në skena tragjike para syve të botës mbarë, ku prindit nuk i kursehej madje as jeta, njollosën këtë moral me të cilin krenohemi.

Problematika e studimit

Këto veprime të shëmtuara të këtyre të rinjve kanë krijuar një konfuzion pasi që ata i janë referuar fesë. Për brutalitetin dhe arrogancën e tyre kanë dëshmuar me tekste eftare. Në fakt, ata i kanë interpretuar në shpërputhje me kriteret e parapara dhe i kanë aplikuar në kundërshtim me rregullat dhe etikën fetare, por kjo, megjithatë, ka patur efektin e vet negativ. Janë ngritur shumë shqetësime nëse kanë të bëjnë me Islamin këto interpretime dhe veprime dhe nëse ka lajthitje në mënyrën e kuptimit dhe interpretimit të teksteve fetare për urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja.

Pyetjet hulumtuese

Për ta dëshmuar se sa të shpifura janë metodat e tyre, në njërën anë, dhe për të ofruar konceptin autentik islam përkitazi me urdhërimin e prindërve për të mirë dhe ndalimin e tyre nga e keqja,  i jam referuar një mori pyetjesh hulumtuese, si:

1)      Cila është pozita e prindërve në fe dhe çfarë na urdhërojnë Kur’ani dhe Sunneti për prindërit?

2)      A urdhërohen prindërit për të mirë dhe a ndalohen nga e keqja?

3)      Nëse po, atëherë cilat janë mënyrat, rregullat dhe etika e kërkuar fetarisht për ta bërë një gjë të tillë?

4)      A bëjnë prindërit përjashtime nga rregullat e përgjithshme të urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja?

Qëllimet e punimit

Punimi, në radhë të parë, mëton të konfirmojë pozitën e lartë dhe të respektueshme të prindërve në fe, sikur që i ka vënë vetes për qëllim që të përshkruajë rregullat fetare që kanë të bëjnë në mënyrë ekskluzive me prindërit dhe institucionin e urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja.

Rëndësia e punimit

Punimi, ka një rëndësi të veçantë, pasi që ofron një koncept të kompletuar dhe të argumentuar të respektimit të prindërve, sikur që sjellë në mënyrë të shoshitur, argumentuar dhe thjeshtësuar rregullat dhe etikën e urdhërimit të prindërve për të mirë dhe ndalimit të tyre nga e keqja. Ai zhdukë dhe flakë çdo keqkuptim apo përshtypje të gabuar përkitazi me moralin dhe etikën në raport me prindërit, gjëra këto që mund të jetë krijuar si shkak i bindjeve dhe sjelljeve të gabuara të disa prej muslimanëve.  

Punimi ka dhe një rëndësi tjetër pasi që, të paktën aq sa kam njohuri, është i pari i llojit të vet në gjuhën shqipe, duke ndikuar kështu në mbushjen e një boshllëku në literaturën fetare shqipe.  

Studime paraprake

Studime të mëhershme, në formë të veçantë, nuk ka patur. Janë dijetarë të hershëm, si p.sh. Imamët Ebu Hamid Gazaliu në ‘Ihjauulumi-d-Din’, Maverdi në ‘El-ahkam es-sultanijjeh’, Ibn Tejmije në ‘El-hisbetufi-l-Islam’ ata që kanë shtjelluar imazhe dhe aspekte të kësaj teme por në formë të përgjithshme, implicite, aluduese dhe, faktikisht, sipërfaqësore. Kjo mbase vetëm për shkaqe akademike dhe jo si problem shoqëror, siç ka lindur nevoja ta trajtojmë ne. Me sfond të kësaj të fundit është trajtuar nga Dr. FadëlIlahi në librin e tij ‘El-Ihtisabuala-l-validejni, meshruijjetuhu ve derexhatuhu ve adabuhu’, i cili i është referuar këtyre burimeve, duke na ofruar një material të shtjelluar bukur dhe qartë. Ai, padyshim, ka meritat për hapjen e këtij shtegu.

Krahas këtij libri është edhe libri i AbdulHamidBilalit ‘Fikhu-d-Da’vetifiinkari-l-munker’, i cili sjell detaje të përmbledhura dhe të rëndësishme përkitazi me rregullat dhe mënyrën e ndalimit të së keqes por duke mos e trajtuar në mënyrë eksplicite apo duke mos e trajtuar fare çështjen e ndalimit të prindërve nga të këqijat.

Sido që të jetë, nga librat në fjalë dhe libra të tjerë, që gjatë shtjellimit do t’i referohemi, kam përfituar, qoftë në kuptim të drejtpërdrejtë të formësimit të idesë dhe konceptit, qoftë në kuptim të tërthortë, duke përfituar nga rregullat e shpjeguara përkitazi me urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja.

Metodologjia

Për ta shtjelluar temën në fjalë, kam aplikuar metodologjinë deskriptive. Punimi është teorik dhe për këtë i jam referuar fillimisht teksteve nga Kur’ani dhe Sunneti, pastaj punimeve të hershme dhe bashkëkohore, duke adresuar thëniet, citatet dhe mendimet tek autorët ose burimet më të afërta.

Skema e punimit

Punimin e kam ndarë në dy pjesë:

1)      Pjesën e parë e kam rezervuar për respektimin e prindërve nga perspektiva autentike islame, si një hallkë lidhëse ndërmjet konceptit dhe aplikimit të tij.

2)      Ndërsa pjesën e dytë ia kam dedikuar tërësisht konceptit el-ihtisab,mënyrave dhe etikës së urdhërimit të prindërve për të mirë si dhe ndalimit të tyre nga e keqja.

All-llahun e lus që këtë angazhim dhe përkushtim të ma pranojë si vepër të mirë dhe t’i begatojë me shpërblimin e saj prindërit e mi! Për çdo të qëlluar, e falënderoj All-llahun, për çdo gabim e lëshim, e lus All-llahun të më falë!

Dr. Sedat ISLAMI

I. RESPEKTI PËR PRINDËRIT NË KUR’AN, SUNNET DHE HISTORINË ISLAME

1. KUR'ANI PËR RESPEKTIMIN E PRINDËRVE

1.1. Porosia hyjnore për mirësjellje me prindërit

Në Kur’an gjejmë disa citatet të cilat na obligojnë të jemi të sjellshëm me prindërit tanë. Kështu, në kaptinën En-Nisa, ajeti 36, All-llahu na urdhëron:“Adhuroni Allahun dhe mos i shoqëroni Atij asgjë (në adhurim); silluni mirë me prindërit,...” [En-Nisa: 36][2]

Në kaptinën El-En’amë, ajeti 151, All-llahu na urdhëron:“(Thuaju: “Ejani t’ju lexoj çfarë ju ka urdhëruar Allahu:...) që të silleni mirë me prindërit;...” [El-En’amë: 151][3]

Çfarë nënkupton mirësjellja me prindërit?

Nëse i kthehemi komentimit të ajeteve të cituara sipër, do të gjejmë domethënie madhështore të respektimit të prindërve.Xhessasi, fillimisht, shpjegon se bëhet fjalë për mirësjellje të obliguar nga All-llahu.[4] Në këtë aludon edhe FahruddinRrazi.[5]HasanBasriu mendon se bamirësia ndaj prindërve nënkupton të shpenzosh për ta atë që e posedon dhe të përfillësh urdhrat e tyre për aq kohë sa urdhrat nuk paraqesin mëkat ndaj All-llahut.[6]Imam Kurtubiu, në komentim të këtij ajeti, respektivisht mirësjelljes me prindërit, shpjegon imazhe më të shumta të formave se si manifestohet në praktikë. Thotë se mirësjellja nënkupton ‘bamirësinë ndaj tyre, ruajtjen dhe mbrojtjen e tyre, përfilljen e urdhrave të tyre, lirimin nga robëria (nëse janë në të), dhe heqjen dorë nga pushteti ndaj tyre.’[7]Begaviu shpjegon se krahas bamirësisë hyn edhe dhembshuria dhe ana emocionale.[8] Ngjashëm kanë shpjeguar edhe Imamët XhelaluddinMehal-liu dhe XhelaluddinSujuti.[9]AbduRrahman bin Nasir Es-Sa’di në shpjegimin e tij përmbledh të drejta morale dhe materiale. Thotë: ‘Silluni mirë ndaj prindërve me fjalë të mira, me ligjërim të butë, me vepër të bukur duke përfillur urdhrat e tyre dhe shmangur ndalesave të tyre, duke shpenzuar për ta, duke respektuara ata që kanë lidhje me ta, qoftë nga lidhja e drejtpërdrejtë (farefisi), qoftë nga lidhja jo e drejtpërdrejt (miqësia e shoqëria).’[10]

Siç mund të shihet, respektimi i prindërve nuk përkufizohet në një fushë ose aspekt obligimesh. Fajruzabadi mendon se mirësjellja me prindërit nënkupton pafundësi në respektim të tyre.[11]

Pra, të mos kufizohesh vetëm në një ose dy forma, porse ta shndërrosh respektimin e tyre në art, në jetë, në gjithçka të bukur. Në Kur’an, duke na u ofruar limite dhe kufij që nuk guxojmë t’i shkelim kur është në pyetje respektimi i prindërve, na ofrohen në fakt hapësira gjigante dhe mundësi të rralla të jetësimit të shembujve më të lartë dhe më brilant të respektimit të tyre. Ja çfarë më konkretisht dua të them: Thotë All-llahu: “Zoti yt ka urdhëruar, që të mos adhuroni askënd tjetër përveç Atij dhe, që të silleni mirë me prindërit. Nëse njëri prej tyre ose të dy arrijnë pleqërinë te ti, mos u thuaj atyre as “uh!”, mos i kundërshto, por drejtoju atyre me fjalë respekti. 24. Lësho para tyre krahët e përuljes prej mëshirës dhe thuaj: “O Zoti im, mëshiroji ata, ashtu siç më kanë rritur, kur unë isha i vogël!”.” [El-Isra: 23-24]

Në ajet limit që nuk guxon të shkelet është thënia: ‘of’,[12] që nënkupton se çdo gjë më e madhe se kjo thënie është mëkat. Hasani, i biri i Aliut [radijAll-llahu anhuma] transmetohet të ketë thënë: Po të kishte diç nga kundërshtimi i prindërve që është dhe më i vogël se thënia ‘uh’, All-llahu do ta ndalonte.[13]

Së këndejmi, mund të themi se respektimi i prindërve përfshin atë që është shpirtërore, emocionale, etike dhe materiale. Shpirtërore, sepse është punë besimi respektimi i tyre; emocionale, sepse duhet patur kujdes që të mos lëndohen emocionalisht, siç do të shpjegojmë më poshtë; etike, sepse duhet përzgjedhur fjalë se si flet dhe si iu drejtohesh atyre; materiale, sepse duhet shpenzuar për prindërit.

1.2. Respektimi për prindërit në pozitë me adhurimin për All-llahun

Ibni Kethiri në komentim të këtij ajeti (dhe të ajetit 151 nga kaptina El-En’amë) thotë se jo rrallë All-llahu i Madhëruar sjell paralel adhurimin për Të me respektimin për prindërit, si fjala vjen në ajetet:“...Ne i thamë atij: “Bëhu falënderues ndaj Meje dhe prindërve të tu!...” [Llukman: 14]; “Zoti yt ka urdhëruar, që të mos adhuroni askënd tjetër përveç Atij dhe, që të silleni mirë me prindërit....” [El-Isra: 23][14]

Ibni Abbasi [radijAll-llahu anhuma], duke iu referuar ajetit të 14-të nga kaptina Lukman, thotë se kush falënderon All-llahun ndërsa nuk falënderon prindërit, nuk i pranohet, sepse këto gjëra janë të lidhura ndërmjet vete. Kjo ngase në Kur’an, në tre kaptina, kanë ardhur paralel tre palë gjërash, që nuk pranohen nëse ndahen nga njëra tjetra:

-          respektimi i All-llahut dhe respektimi i të Dërguarit [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] (Et-Tegabun: 12),

-          falja e namazit dhe dhënia e zekatit (El-Bekare: 43) dhe

-          kjo për falënderimin e All-llahut dhe falënderimin e prindërve (Lukman: 14).[15]

1.3. Motive të respektimit

1.4. Respektimi i prindërve, pavarësisht fesë së tyre, dhe pika ku nuk respektohen prindërit

Respekti për prindërit lidhet, në radhë të parë, me lidhjen biologjike. Kjo nënkupton se respekti për prindërit nuk bie as atëherë kur ata nuk janë fare besimtarë/muslimanë. Limit është vetëm ajo që parasheh respekti. Më qartë, nëse prindërit na urdhërojnë për gjëra që feja na i ndalon, atëherë nuk i respektojmë në përfilljen e urdhrit në fjalë, ndërsa respekti vazhdon. Thotë All-llahu:“Ne e kemi urdhëruar njeriun, që të sillet mirë me prindërit e vet dhe: “Nëse ata të nxisin ty që të më shoqërosh Mua (në adhurim) atë, për të cilin ti nuk di asgjë, atëherë mos i dëgjo ata.” Tek Unë do të ktheheni të gjithë e do t’ju lajmëroj për gjithçka që keni bërë.” [El-Ankebut: 8]; “Nëse ata orvaten, që të më shoqërosh Mua (në adhurim) diçka, për të cilën ti nuk ke dijeni, mos i dëgjo, por sillu mirë me ata në këtë jetë dhe ndiq rrugën e atij që drejtohet tek Unë me devotshmëri; pastaj, tek Unë do të ktheheni dhe Unë do t’ju lajmëroj për atë që keni bërë.” [Llukman: 15]

Në këto dy ajete flitet për respektimin e prindërve jomyslimanë. All-llahu urdhëron të kemi respekt për prindërit, të sillemi butë me ta, t’i nderojmë dhe ta çojmë në vend fjalën e tyre, por me kusht që urdhri apo fjala e tyre të mos jetë diç që feja e ndalon, siç përmendet p.sh. idhujtaria në ajet.

Pra, nëse prindërit të urdhërojnë në këtë gjë, madje edhe nëse insistojnë,[16] mos i respekto vetëm në këtë, ndryshe, vazhdo të sillesh mirë me ta duke shpresuar në shpërblimin e All-llahut. Ky ajet, siç përmend Ibn Kethiri,[17] ka zbritur për nënën e Sa’dit, e cila dëshironte që i biri të mos bëhej mysliman. Madje, e kishte kërcënuar se nëse nuk e braktiste fenë e re, ajo nuk do të hante derisa të vdiste, duke dashur që kështu ta godiste turpi Sa’din. Ky i fundit, me gjithë respektin e madh që kishte për nënën, kishte vazhduar të qëndronte në fenë e tij. Si konfirmim për qëndrim të duhur dhe të pranuar, All-llahu kishte shpallur këtë ajet.

Pra, prindërit nëse na urdhërojnë që të bëjmë mëkat, nuk respektohen, por respektimi ka të bëjë vetëm me mos çuarjen në vend të urdhrit të ndaluar, ndryshe, pas kësaj respekti për gjërat tjera vazhdon. Madje, edhe mos çuarja në vend e urdhrit të ndaluar nuk duhet të manifestohet me sjellje të keqe. Rast konkret të kësaj do të shohim në hadithe, në pjesën që vijon.

2. SUNNETI PËR RESPEKTIMIN E PRINDËRVE

II. IHTISABI NDAJ PRINDËRVE

1. KONCEPTI I IHTISABIT NË TË DREJTËN FETARE

1.1. DOMETHËNIA ETIMOLOGJIKE DHE TERMINOLOGJIKE E TERMIT EL-IHTISAB

1.1.1. Domethënia etimologjike

El-Ihtisab gjuhësisht mund të ketë njërin prej katër domethënieve:

-          Kërkimin e shpërblimit[41]

-          Ndalimin e të keqes[42]

-          Provimin dhe testimin[43]

-          Menaxhimin dhe administrimin efektiv[44]

1.1.2. Domethënia terminologjike

Në terminologji, i pari që konsiderohet të ketë dhënë një definicion për Ihtisabin është Maverdi në librin e tij të njohur El-ahkam es-sultanijje, ku thotë: ‘El-Hisbe është: Urdhërimi për të mirën kur të paraqitet braktisja e saj dhe ndalimi nga e keqja kur të paraqitet veprimi i saj.’[45]

Me kalimin e kohës janë dhënë definicione të shumta e të ndryshme, sidomos kur el-hisbe ka pësuar zhvillim strukturor si organ i shtetit. Muhammed El-Mubarek në librin e tij ‘Ed-deuletu ve nidhamu-l-hisbeti inde Ibni Tejmije’ thotë se El-Hisbeh është Mbikëqyrje administrative që organizohet nga shteti nëpërmjet nëpunësve të veçantë...[46] Si organ të këtillë e sheh edhe Dr. Suud bin Ferhan Muhammed El-Hablani El-Anzi, i cili Hisben e përcakton ndërmjet të qenit mbikëqyrje individuale apo shoqërore dhe mbikëqyrje shtetërore.[47]

Është evidente se gjatë përshkrimit të definicioneve janë marrë dhe nuk janë marrë parasysh elemente të caktuara të konceptit të Hisbes, ose është anuar kah një mendim dhe në bazë të tij edhe është dhënë definicioni. Prof. BereketbintMudif definicionin e Maverdit e sheh si më të mirin dhe më të përmbledhurin.[48] Megjithëkëtë, Dr. Abdullah bin Muhammed Abdullah ka dhënë një definicion që, për nga mënyra e formulimit, duket më i qartë dhe më përmbledhës, ndonëse nuk është larg atij të Maverdit. Pas analizimit të një sërë definicionesh, Dr. Abdullahu ofron këtë definicion: ‘Pushtet i deleguar nga feja ose i ngarkuar nga prijësi (shteti), i cili i jep njeriut autoritetin të ushtrojë urdhërimin për të mirën kur të paraqitet braktisja e saj dhe ndalimin nga e keqja kur të paraqitet veprimi i saj, si dhe të ndëshkojë kundërshtarët (shkelësit e rendit dhe ligjit) në përputhje me normat fetare dhe kompetencat e tij.’[49]

Bazuar në definicionet që përshkruam, Ihtisabi përbëhet nga dy gjëra kryesore:

1)      Urdhërimi për të mirë, dhe

2)      Ndalimi nga e keqja.

Çfarë synohet me të mirën dhe me të keqen?

‘E mira’ është një emër i përgjithshëm që nënkupton çdo vepër të mirë, qoftë adhurim për All-llahun, përfillje të porosive profetike, bamirësi ndaj robërve të All-llahut, duke përfshirë këtu çdo gjë që është urdhër nga All-llahu dhe çdo gjë që feja na ka nxitur ta veprojmë. Me një fjalë, është vet feja. Ndërsa ‘e keqja’ përfshin çdo bindje, thënie, vepër që All-llahu dhe i Dërguari i Tij e kanë urryer e refuzuar.[50]

1.2. VLERA E URDHËRIMIT PËR TË MIRË DHE NDALIMIT NGA E KEQJA

1.2.1. Vlera e urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja

Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja është imazhi identifikues i këtij ummeti. All-llahu kështu e përshkruan ummetin e Muhammedit në Kur’an: “Ju jeni populli më i mirë i dalë për njerëzimin: (sepse) ju urdhëroni që të bëhen vepra të mira, i ndaloni të këqijat dhe besoni Allahun...” [AliImran: 110]

Ibn Kethiri duke e komentuar këtë ajet vë në spikamë se ummeti islam janë më të mirët për shkak se janë më të dobishmit për njerëzit dhe se më e mira që iu bëhet njerëzve është urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja.[51]

Ummeti islam, duke qenë se kanë këtë mirësi, janë të detyruar që ta ushtrojnë urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja. Ja çfarë urdhëron All-llahu:“Le të dalë prej jush një grup që të thërrasë për në mirësi, të urdhërojë për vepra të mira e të ndalojë prej veprave të shëmtuara! Këta njerëz do të jenë të shpëtuarit.” [AliImran: 104]

Qëllimi nga ky ajet është që të jetë një grup që merren me urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja, ndryshe, të gjithë janë të obliguar sipas mundësive që kanë.[52]

Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja nuk janë shufër hekuri e kamxhik; janë para çdo gjëje elemente me të cilat ruhet shoqëria dhe vlerat e mirëfillta brenda saj. Njeriu mund të ambientohet me antivlera dhe është pikërisht feja ajo që e çliron nga presioni dhe shtypja  e këtyre antivlerave njeriun duke e transferuar në ambientin e vlerave të mirëfillta. Ky, njëherësh, është prezantuar edhe si fakt logjik për konfirmimin e nevojës dhe obligimit për urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja.[53] Kur’ani këtë organ e sjell si mjet me të cilin garantohet jetëgjatësia e vëllazërisë fetare.[54] Thotë All-llahu:“Besimtarët dhe besimtaret janë miq për njëri-tjetrin. Ata urdhërojnë që të bëhen vepra të mira dhe i ndalojnë të këqijat;...” [Et-Teube: 71]

Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja, siç shpjegoi Ibn Kethiri, është gjëja më e mirë që i ofrohet njerëzimit, sepse ta shpëtosh dikë nga zjarri i Xhehennemit, është më me rëndësi se çdo gjë tjetër. Nga këtu, Muhammedi [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] ushtrimin e këtij institucioni brenda shoqërisë muslimane e ka përshkruar si lëmoshë rrjedhëse,[55] pra si diçka që të sjell shpërblim të përhershëm, sepse udhëzimi i dikujt në të vërtetën është fitimi më i madh në fe që mund të realizosh.[56]

1.2.2. Rreziku i anashkalimit të urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja

Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja është organ që siguron mirëqenien e popullit. Largimi i tij paraqet rrezik me potencial shkatërrues për shoqërinë. Profeti Muhammed [sal-laAll-llahu alejhi ve sel-lem] duke dashur të na e shpjegojë këtë rrezik, merr shembullin e një anije me udhëtarë, një pjesë e të cilëve të vendosur poshtë, duke mos dashur të pengojnë ata që janë sipër, duan të hapin një vrimë poshtë në anije që të marrin ujë për nevojat e tyre. nëse këta që janë sipër i lejojnë, atëherë anija fundoset e kështu fundosen të gjithë.[57] Nëse urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja mungojnë në shoqëri, atëherë shkatërrohen të gjithë. Është ajo e keqja që e godet shoqërinë në përgjithësi e përmendur në Kur’an[58] dhe Sunnet.[59]

Për këtë shkak, janë mallkuar ata që kanë braktisur këtë organ dhe kanë pajtuar me të keqen.“Ata izraelitë që ishin mohues, u mallkuan me gjuhën e Dautit dhe të Isait, të birit të Merjemes, për shkak se kundërshtonin, shkelnin çdo kufi 79. dhe nuk e ndalonin njëri-tjetrin të bënin vepra të këqija. Eh, sa të shëmtuara ishin veprat që bënin ata!” [El-Maide: 78-79]

1.3. RREGULLA TË PËRGJITHSHME TË IHTISABIT

1.3.1. Baza fetare e Ihtisabit

Ihtisabi, si organ, është konfirmuar me tekste nga Kur’ani, Sunneti, konsensusi i dijetarëve muslimanë dhe arsyeja. Imam Neveviu duke folur për largimin e të keqes thotë: ‘...Ndalimi nga e keqja është urdhër me konsensus të ummetit. Kur’ani, Sunneti dhe konsensusi janë unanimë sa i përket obligimit të urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja...’ [60]

Në vazhdim disa dëshmi ilustruese për Ihtisabin dhe pozitën e tij në fe.

Sa i përket Kur’anit, si dëshmi ilustruese, do të përmendim ajetin që e cituam sipër:“Le të dalë prej jush një grup që të thërrasë për në mirësi, të urdhërojë për vepra të mira e të ndalojë prej veprave të shëmtuara! Këta njerëz do të jenë të shpëtuarit.” [AliImran: 104]

Sa i përket Sunnetit, si dëshmi do të përmendim hadithin e Ebu Seid el-Hudrij: “Kush sheh ndonjë të keqe, atëherë le ta largojë me dorën e tij, nëse nuk mundet, atëherë me gjuhën e tij, e nëse as kështu nuk mundet, atëherë me zemrën e tij dhe kjo është grada më e ultë e besimit (në ndalimin/largimin e së keqes).” [Transmeton Muslimi.]

Sa i përket konsensusit, atë e kanë përcjellë dijetarë të shumtë, si: Imam Gazaliu, Imam Neveviu, Ibn Abdul Berr-rri, Ibn Atijje, Kurtubiu, Alusi, Sheukani, Ibn Hazmi, Xhuvejni, etj.[61]

Ihtisabi është konfirmuar si nevojë shoqërore edhe nëpërmjet logjikës. Nëse trupi i sëmurë ka nevojë të mjekohet, ndryshe sëmundja e përfshin tërë trupin edhe e shkatërron atë, atëherë edhe shoqëria ka nevojë të kurohet nëpërmjet urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja.[62]

1.3.2. Norma fetare e Ihtisabit

Ihtisabi është obligim, të cilin askush prej dijetarëve muslimanë nuk e ka vënë në pikëpyetje, sepse, siç përmendëm, ai është vërtetuar me Kur’an, Sunnet dhe konsensus. Ajo për çka kanë diskutuar dijetarët muslimanë dhe kanë shfaqur mendime të ndryshme ka të bëjë me llojin e këtij obligimi, respektivisht a është obligim individual (farzajn) për secilin besimtar apo është obligim parcial (farzkifaje), që në rast se një pjesë e ummetit e kryen, pjesa tjetër lirohet nga përgjegjësia. Secili nga taborët ka mbrojtur qëndrimin e vet me argumente nga Kur’ani dhe Sunneti. Si argument kryesor të dyja grupet kanë ajetin:“Le të dalë prej jush një grup që të thërrasë për në mirësi, të urdhërojë për vepra të mira e të ndalojë prej veprave të shëmtuara! Këta njerëz do të jenë të shpëtuarit.” [AliImran: 104]

Grupi i parë ka nënkuptuar me këtë ajet obligimin për secilin besimtar. Sipas tyre, pjesëza ‘min’ (...prej jush një grup...) është për të shpjeguar llojin e jo për ta specifikuar dhe veçuar atë. Ndërsa grupi tjetër, pjesën në fjalë e kanë interpretuar si pjesëz veçuese, respektivisht kanë thënë se me të synohet vetëm një pjesë e besimtarëve dhe jo tërësia apo kolektivi. Pavarësisht këtyre interpretimeve, mospajtimi duket sikur është më shumë formal se përmbajtjesor. Kjo për shkak se që të dyja grupet mendojnë se obligimi i ihtisabit është relativ, respektivisht mund të jetë obligim individual, sikur që mund të jetë obligim parcial. Kjo përcaktohet nga gjendja dhe rrethanat. Në qoftë se dikush gjendet në një mjedis ku nuk ka dije për fe askush tjetër përveç dije ndërsa ndihet nevoja e ushtrimit të këtij organi, atëherë ai e ka obligim individual (farzajn), sikur që e këtillë është norma kur të jenë shtuar të këqijat, sikur që ndodhë në kohën tonë. Ndërsa në rastet tjera kur ekziston një grup që ushtrojnë këtë funksion dhe të këqijat nuk janë të përhapura në shkallë shqetësimi, atëherë norma mbetet parciale (farzkifaje).[63]

1.3.3. Disa rregulla dhe kritere të përgjithshme të Ihtisabit

2. RREGULLAT DHE ETIKA PËRKITAZI ME IHTISABIN NDAJ PRINDËRVE

PËRFUNDIM

Tashmë që jemi në fund të punimit, do të doja të përmend disa nga rezultatet e tij, që janë njëherësh edhe përgjigje për pyetjet që kemi ngritur në fillim:

1)      Respektimi i prindërve është një ndër veprat më të rëndësishme në fe. Si vepër, është krahasuar me adhurimin për Zotin.

2)      Respektimi i prindërve është moral profetësh.

3)      Respektimi për prindërit përfshin përkujdesjen materiale dhe shpirtërore (emocionale) ndaj tyre.

4)      Respektimi i prindërve obligohet edhe kur prindërit nuk janë besimtarë.

5)      Ata nuk respektohen vetëm në urdhrat apo gjërat që ndeshen me ligjet e Zotit. Megjithëkëtë, mos përfillja e urdhrave të tyre edhe në këtë rast nuk duhet të zhveshët nga etika. 

6)      Prindërit nuk bëjnë përjashtim kur të jetë në pyetje urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja.

7)      Për shkak të pozitës fetare që kanë, ndaj prindërve nuk aplikohen rregullat që aplikohen ndaj njerëzve tjerë (masës së gjerë). Në raport me prindërit nuk dilet jashtë njoftimit dhe këshillimit, si dy hapa prej hapave të ndalimit të së keqes.

8)      Ndalohet rreptësishtë përdorimi i dhunës ndaj prindit gjatë urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja.

Kështu, mund të konstatojmë se interpretime tjera të cilat justifikojnë dhunën ndaj prindërve janë  të pabazuara dhe të pambështetura në Kur’an dhe Sunnet si dhe në metodologjinë e dijetarëve të pranuar në ummet. Ato nuk përfaqësojnë asnjë dijetarë, e aq më pak këtë fe madhështore. Ato janë injorancë, shthurje dhe degradim në interpretim të fesë. Së këndejmi, si rekomandime:

1)      Do t’i bëja thirrje institucioneve fetare që të merren më shumë me përhapjen e të vërtetave për Islamin. Njerëzit janë viktima të propagandave, shpesh të qëllimshme, kundër fesë, kështu që e kemi për obligim tua tregojmë të vërtetat për fenë. Në vend se t’iu flasin të tjerët, t’iu flasim ne.

2)      Institucionet qendrore fetare të formojnë një ekip që do të monitoronte zhvillimet fetare dhe shoqërore në media elektronike e të shkruara, sidomos në rrjete sociale, për t’iu sugjeruar më pas ligjëruesve fetarë se me çfarë temash duhet të merren dhe cilat dukuri duhet t’i trajtojnë. Kështu, do t’i zbusnim shumë këto dukuri dhe njerëzit do ta kuptonin të vërtetën islame pa shtrembërime.

3)      Të bëhet trajtim akademik i këtyre dukurive në revista e magazina fetare, në mënyrë që të përfitohet prej tyre edhe nga ana e intelektualëve.

4)      Të përvetësohen mjetet bashkëkohore të komunikimit si mjete të përcjelljes së mesazhit fetar deri tek masa, veçmas interneti.

Për fund fare, për çdo të qëlluar, i detyrohem All-llahut, ndërsa për çdo gabim a lëshim, i drejtohem me kërkim falje dhe pendim.